Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen, door Mr. J.C. de Jonge, Archivarius van het Rijk. Vde Deel. Van den Utrechtschen Vrede, A^o. 1713, tot den Zeeslag van Doggersbank, A^o. 1781. Te 's Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebr. van Cleef. 1843. In gr. 8vo. XXII, 686 en 8 bl. f 7 - :

Bij zijne Inleiding tot dit vijfde Deel beklaagt zich de Heer Mr. j.c. de jonge, dat men, in onze dagen, de staatkunde, hier te lande na den Utrechtschen vrede in 1713 tot den Engelschen oorlog in 1780 gehouden, die tot zulk eene jammerlijke uitkomst, namelijk tot het geheele verval der zee- en landmagt, leidde, als de voor het Gemeenebest éénig-

[p. 692]

lijk passende genoemd had, en de schitterende rol, die het vaderland, voornamelijk na den Munsterschen tot den Utrechtschen vrede, in de raadszaal, op het veld en ter zee vervulde, had voorgesteld als abnormaal, overdreven, en alleen door buitengewone omstandigheden bijgebragt. ‘Rampzalig Nederland,’ zegt de Schrijver (bl. XXII) ‘zoo de flaauwe en bekrompene staatkunde der achttiende eeuw als eene soort van ideaal moet aangemerkt en als zoodanig door het nageslacht behoort gevolgd te worden!’ Hierbij schijnt de Schrijver te doelen op het vertoog van Mr. hugo beijerman, tot antwoord op de vraag: Heeft onze Republiek zich, na den Utrechtschen vrede van 1713, ten onregte aan de buitenlandsche politiek onttrokken? welk stuk is opgenomen in het Mengelwerk van dit Tijdschrift, voor April 1843, N^o. V, bl. 205-230. Maar schoon de Heer Mr. beijerman het alom vervullen eener schitterende rol, voor een land als het onze, te regt abnormaal noemt; schoon hij zoo wel in den vorigen luister, als in de nederiger houding onzer buitenlandsche staatkunde naderhand, hoofdzakelijk de werking van onvermijdelijke omstandigheden erkent; schoon hij onze staatsmannen na 1713 prijst, voor zoo veel zij den Staat buiten de twisten tusschen andere Mogendheden zochten te houden; dit alles voert hij slechts aan, om ons dien lateren en ook onzen tegenwoordigen toestand dragelijker te doen vinden. Maar iets anders is het, het gedrag onzer staatslieden, met betrekking tot vreemden, goed te keuren; iets anders, de gedurige weifeling en karigheid der Provinciën, de kleingeestigheid en aristocratie onzer Regenten te roemen, ja zelfs als een ideaal ter navolging voor te stellen. Dit doet Mr. beijerman nergens. Men had ons juist nog beter, althans met meerder eer, buiten vreemde verschillen kunnen laten, indien men land- en zeemagt, vooral de laatste (omdat zij met meer moeite, na lang vervallen te zijn, kon hersteld worden) steeds op een' toereikend ontzagwekkenden voet had gehouden. Met weemoedig gevoel heeft Referent het grootste gedeelte van dit boekdeel derhalve gelezen, en hij twijfelt niet, of de Heer Mr. beijerman zal zoowel, als hij zelf, met den Heer Mr. de jonge, de schandelijke verwaarloozing der zeemagt, na 1713 tot omstreeks 1780, bejammeren.

Uitmuntend staaft de Schrijver de onschuld, het pligtmatig en verstandig gedrag van den zoo zeer gelasterden

[p. 693]

Schoutbijnacht bijlandt. In het algemeen is zijn oordeel, zoo over vlootvoogden en mindere zeeofficieren, als inzonderheid over Prins willem V, helder, gematigd en onpartijdig. Niemand is er, die, naar ons inzien, zulk een ellendig figuur maakt, als de Vice-Admiraal hartsink in 1781. Zijn gedrag (bl. 547-557) was, vooral in de bestaande omstandigheden en bij de hier te lande plaats grijpende spanning en opgewondenheid, onverschoonlijk. En dat juist, op korten afstand van onze kust, van wege de mist, dat Engelsch konvooi uit de Wezer aan ons eskader ontsnappen moest. Neen, waarlijk! al had overigens alles gelijk gestaan, zoo over dezelfde vloot een de ruyter of tromp bevel had gevoerd, zij zouden anders hebben gehandeld. Een fraai plan van den zeeslag van Doggersbank, over bl. 612, en eene plaat met gedenkpenningen over bl. 656, versieren dit boekdeel. Wij verlangen naar het volgende, hetwelk denkelijk het laatste zal wezen.