Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, bijeengebragt door A.J. van der Aa, onder medewerking van eenige vaderlandsche Geleerden. IVde Deel. Aflev. 2-7. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn en Zoon. In gr. 8vo. bl. 161-1036. Bij Inteek. f 8-35. Buiten Inteek. f 11-10.

Wij haasten ons, wederom eenige stukken van dit uitvoerige, maar hoogst nuttige en naauwkeurige werk aan te melden. Met de voor ons liggende Afleveringen wordt het vierde Deel besloten; hetzelve is, uitwijzens het getal bladzijden, veel grooter, dan een der vorige, en bevat de letters E, F en G. Indien de verdienstelijke Verzamelaar de twee eersten dezer letters tot een afzonderlijk Deel hadde bestemd, zou dat nagenoeg de grootte hebben gehad van Deel I (het Algemeen overzigt niet medegerekend), terwijl letter G omtrent de uitgebreidheid van Deel III (letter C en D) zoude bekomen hebben. Nu valt het IVde Deel eenigzins wanstaltig dik, ook in vergelijking met de overige. Wij durven den Heer van der aa wel aanbevelen, om in het vervolg zooveel mogelijk op eenige gelijkheid der boekdeelen, immers zooveel dit kan, bedacht te zijn.

De ijverige Zamensteller ontziet geene moeite, om aan dit werk den hoogst mogelijken graad van naauwkeurigheid bij te zetten. Vandaar dan ook, dat slechts zeldzaam de aanmerking van misstellingen of leemten te maken valt. Het een en ander, dat wij aanteekenden onder het doorbladeren van het geheel, en het meer bepaald onderzoeken van sommige artikelen, die wij meer van nabij konden beoordeelen, zij hier medegedeeld, deels ten blijke, dat wij met aandacht lazen, deels opdat de geachte Verzamelaar er misschien eenig nut van kunne hebben, hetzij voor nadere nalezingen, hetzij om sommige kleine fouten in het vervolg te vermijden; ofschoon het eene onmogelijke vordering zou zijn, te willen, dat er geen gebrek in gevonden werd.

[p. 549]

Het kan niet missen, of de uitvoerigheid der artikelen moet zeer verschillen, ook der zoodanige, die men oppervlakkig zou meenen, dat vrij gelijk zouden uitvallen. Doch het verschil is wat groot, wanneer men de Provinciën Friesland 12, Groningen 17 en Gelderland 5 bladzijden ziet innemen. Van de laatste worden dan ook geene geschiedkundige bijzonderheden medegedeeld, tenzij men een paar bladzijden van het art. Gelder wilde medetellen, maar ook dan nog is de laatstgenoemde belangrijke provincie zeer veel korter behandeld, dan de twee andere genoemde.

Bij sommige artikelen misten wij opgaven, die elders gedaan worden. Zoo wordt te Engwierum niet gezegd, hoe groot de Hervormde gemeente is; te Emmen niet, tot welke klassis en ring die gemeente behoort; te Gaastmeer noch te Gapinge het getal schoolkinderen opgegeven; te Geersdijk niet gemeld, aan wien die heerlijkheid toebehoort; te 's Gravenpolder noch de grootte van den polder, noch die van de heerlijkheid gemeld, zoo ook niet de grootte der heerlijkheid 's Gravenhoek en van den Westerguitepolder. De tijd der kermis wordt ook niet overal medegedeeld; wij teekenden dit aan op Goes en Gorredijk. Te Enkhuizen vonden wij de kleuren der stadsvlag aangeteekend, hetgeen wij bij nazoeken bevonden, dat te Amsterdam en te Dordrecht verzuimd was. Hier en daar wordt, bepaaldelijk van dorpskerken, aangeteekend, dat de kerk niet van een orgel voorzien is, hetgeen overtollig is, daar op plaatsen, waar er wel een is, zulks wordt vermeld.

Nu en dan worden schriften aan den voet der bladzijden aangehaald. Bladz. 479 de Tegenwoordige Staat van alle Volken, welk oud, maar voor zijn' tijd uitmuntend en nog veelzijdig bruikbaar werk toch wel bijna bij elk artikel had kunnen aangehaald zijn. Bladz. 597 vonden wij aangehaald: Beschrijving van het Eiland Westvoorn zonder jaar of plaats van druk. Het wordt dan moeijelijk na te zoeken. Op het art. Erang is aangehaald: roorda van eysinga, Handboek enz. van Neêrlands Indië, D. I, bladz. 115, waar niets van het in den tekst gezegde te vinden is. Ook zegt van der aa, dat in 1642 zou hebben plaats gehad, hetgeen hij vermeldt, terwijl roorda van eysinga t.a.p. over een oproer in 1651 handelt.

Te Gellicum had kunnen aangeteekend zijn, dat de beroemde martinet er Predikant geweest is, te meer, daar

[p. 550]

hetzelfde van den bekenden woordenboekschrijver staringh te Gouderak gezegd wordt.

Op Genemuiden lezen wij: ‘De kerkeraad oefent er een vrij beroep uit, onder approbatie van den Koning [dit laatste is overal het geval], zonder medewerking of inzage, noch van het plaatselijk bestuur, noch van de klassis [ook dit is, behoudens de approbatie van het klassikaal bestuur, mede niets bijzonders] waarna het beroep ten overstaan van twee deputaten der klassis uitgebragt... wordt.’ Dit mag vroeger zoo geweest zijn; er bestaan geene deputati Classis meer; het is dus ongetwijfeld eene aanteekening, uit een ouder werk ontleend.

De korenmaat van Goes wordt in dat art. verkeerdelijk de Goeresche genoemd; dit zal eene drukfout zijn, gelijk bladz. 623 aant. Helder voor kelder.

Van Gorinchem lezen wij: ‘Deze plaats heeft, volgens Ds. martinet, den roem van schoone meisjes en vrouwen te bezitten.’ Of dat nog zoo is, kan niemand beter beoordeelen, dan de Schrijver, die er woont; maar met respect voor de waarheid en voor de Gorkumsche schoonen - staat het er niet wat wonderlijk?

‘'s Gravenhage, kerk ring. Zij bevat niets, dan de Nederduitsche Hervormde gemeente van 's Gravenhage, met vier kerken, welke door dertien Predikanten bediend worden.’ Het getal kerken en Predikanten wijst uit, dat er de Waalsche bij is geteld, en dus het woord Nederduitsche weg moest. Er staat ook, dat de Archiven der Nederduitsche Hervormde kerk in die stad in de groote kerk bewaard worden. Dit is immers in de kloosterkerk?

Te Grijsoord wordt een stuk aangehaald van 1420, beginnende: ‘tot eenen eygenen, vrijen, erffelijk ende eeuweglijk te hebben ente besitten alle sulke gorssen,’ en eindigende: ‘bedragende alzoo zevenhonderd negen en twintig gulden, vijf en twintig centen.’ Dit moderniseren staat daar vrij kluchtig.

Het jaartal MCCXV voor het paleis van den Prins van Oranje te 's Gravenhage zal er wel niet staan, en dit een drukfeil zijn; zoo als ook de Hoogl. heringa (zie bladz. 699) niet in 1768, maar in 1765 geboren is, en Prof. van hengel (zie bladz. 979) niet willem, maar wessel heet.

Wij wenschen voorspoedigen voortgang en ruim debiet

[p. 551]

aan dit hoogst belangrijke, doch vrij kostbare werk, waarop wij nog meer zullen terugkomen.