Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Proeve van een wijsgeerig en zielkundig onderzoek, omtrent het Regt in het algemeen en het Strafregt in het

[p. 461]

bijzonder. Hoofdzakelijk in betrekking tot de zedelijke waardering van menschelijke daden, handelingen of bedrijven. Door H.J. Schouten, M.D. Te Amsterdam, bij H.D. Santbergen. In gr. 8vo. XLVII en 338 bl. f 3-20.

Met zeer veel genoegen en belangstelling heeft Recensent dit werk van den Heer Med. Doctor schouten gelezen. Wel is de stijl gansch niet onberispelijk, en kan er op vele uitdrukkingen aanmerking worden gemaakt, b.v. wet of regt van den talion (bl. 133), voor het jus talionis, regt van wedervergelding of talio, geenszins talion, hetwelk ongelukkig, ten gevolge van overneming uit een Fransch werk, alzoo in den Nederduitschen tekst schijnt te zijn ingeslopen; maar over het geheel is het boek, wat de uiteenzetting der denkbeelden aangaat, goed geschreven. Of men zich echter in alles met de begrippen des Auteurs zou kunnen vereenigen, is eene andere vraag. Men vindt hier uitnemende bouwstoffen, om tot zedelijke schatting van der menschen daden te geraken, bijeengebragt en geordend; over de slotsommen kan men hier en daar verschillen. Hetzij ons vergund eenige aanmerkingen mede te deelen.

Reeds dadelijk hinderde ons, bl. 2 en 3: ‘Zij (de dieren) zijn echter als zoodanig zedelijke wezens; want de opgenoemde voorwaarden zijn in geenen deele eene volstrekte noodzakelijkheid tot derzelver materiëel of ligchamelijk bestaan. De mensch daarenboven een verstandelijk, alzoo een vrij werkend zedelijk wezen zijnde’ enz. Zeker zijn de dieren, in meerder of minder opzigt, gevoelige en verstandige, maar geenszins redelijke, en bijgevolg ook geene zedelijke wezens: en het is dan ook niet het verstand, hetwelk den mensch boven de dieren verheft, maar wel het redelijk beginsel; hetgeen al weder geen resultaat van zijn verstand is, maar zich van het verstand, even als van alle andere vermogens en krachten van ziel en ligchaam, naar zijnen wil bedient. Doch de Schrijver schijnt alles, wat niet louter stoffelijk of ligchamelijk is, zedelijk te noemen, zoodat hij, schoon het zinnelijke en hartstogtelijke bij den mensch tegen het redelijke en zedelijke overstaat, het daarmede telkens verwart en vereenzelvigt. Bl. 28, bevalt ons geenszins de definitie van zedekunde (die eigenlijk is de kennis van 's menschen zedepligt) als ‘kennis van den verstandelijken en ze-

[p. 462]

delijken of zinnelijken mensch, dat is van zijne natuurwetten en natuurregten.’ Vooreerst wordt zedelijk hier met zinnelijk synoniem verklaard; ten tweede ontvangen wij hier allenthalve slechts eene definitie van menschenkennis of zoo men wil van zielkunde of psychologie, eene voor de zedekunde gewigtige wetenschap, maar nooit de zedekunde zelve. Zou die verwarring van het zinnelijke met het zedelijke ook voortvloeijen uit de verkeerde stelling, bl. XXIX der voorrede, dat de natuurkunde van den mensch (physiologia) de eigenlijke wijsbegeerte der zedekunde is? - Waarom niet liever de zielkunde of psychologie? Of de anthropologie in 't algemeen? De physiologie kan een deel zijn der natuurlijke, maar nooit der zedelijke wijsbegeerte.

Maar wij zullen het meer theoretisch en het louter zielkundig gedeelte eens laten rusten, om ons oog te vestigen op eenige denkbeelden en beschouwingen van meer practischen aard. Wij gaan dan ook voorbij de verwarring van zedeleer met regtsleer, bl. 51 enz. Doch bl. 125 zegt de Schrijver: ‘De eer is even heilig als het verkregen eigendom.... Men zal ook om deze redenen nimmer het tweegevecht, onder alle voorwaarden, kunnen verbieden of straffen.’ Maar de verdediging der eer, die alleen door woorden mogelijk is, wordt even min gestraft, als de binnen redelijke grenzen beperkte verdediging van het eigendom tegen den aanrander. Bij het eigenlijke tweegevecht wordt de eer niet verdedigd, maar hij, die gelooft zijn eer verloren te hebben door de beleedigende woorden of daden van een' ander, zoekt haar terug te krijgen. Hij daagt den vermeenden beleediger uit, en hetzij hij hem verwondt of doodt, hetzij hij door zijnen vijand zelf gekwetst of vermoord wordt; of ook wanneer men slechts schijnbaar op elkander vuurt, of schijnbaar elkaar zoekt te wonden; zoo ras het tweegevecht heeft plaats gehad, zijn lasteraar en beleedigde beide herschapen in mannen van eer! Op deze reeks van ongerijmdheden rust het tweegevecht. Waarom zou men dien wederzijdschen toeleg op elkanders leven niet kunnen verbieden en straffen? Dat de strafbedreiging de daad niet altijd zal voorkomen, doet niets ter zake: dit is met allerlei misdaden en wanbedrijven eveneens.

Bl. 269 verdeelt de Schrijver de dronkenschap zeer juist in eene vrijwillige, onvrijwillige, toevallige en opzettelijke dronkenschap. Bl. 286 gaat hij de zedelijke of wettelijke

[p. 463]

onwaarde van daden, in dronkenschap gepleegd, onderzoeken. Bl. 299 geeft hij ons echter geene bepaalde conclusie op. Zou de Heer schouten het ons kunnen toestemmen, dat de opzettelijke dronkenschap, b.v. in geval van moord, beschouwd wierd als bewijs van gehandeld te hebben met voorbedachten rade, en dus als bewijs van eene bezwarende omstandigheid? Dat daarentegen onvrijwillige of gedwongene alle toerekenbaarheid wegneemt; terwijl de toevallige dronkenschap, voor de daden in dien toestand bedreven, iemand slechts schuldig zou doen worden aan onvoorzigtigheid, b.v. homicide commis par imprudence? En eindelijk, wanneer iemand, geenszins om zich zoo veel te beter tot het bedrijven eener misdaad te sterken (hetgeen de opzettelijke dronkenschap kenschetst), maar alleen om het genot van den sterken drank, of de soort van vrolijkheid, door deszelfs rijkelijk gebruik veroorzaakt, te verkrijgen, zich in den drank te buiten gaat, wetende, dat hij zijn verstand daardoor zal benevelen; dat dan die louter vrijwillige dronkenschap de strafbaarheid van de daden, in dien toestand volvoerd, geenszins zou wegnemen, doch bewijzen, dat de dader althans niet met voorbedachten rade had gehandeld? De Schrijver schijnt dit alles ook aldus te willen, uitgezonderd dat hij de vrijwillige dronkenschap als motief tot aanmerkelijke verzachting der straf tracht te doen erkennen: immers de toepassing daarop van hetgeen bij het delirium tremens moet worden in acht genomen, zou ons doen denken, dat de Schrijver bijna geheele vrijspraak wenscht van hem, die in vrijwillige dronkenschap overtreden heeft. Doch zoo iets zou waarlijk te ver gaan, even als wanneer hevige gramschap de strafschuldigheid ophief, ofschoon het waarheid is, dat krankzinnigheid alle verantwoordelijkheid vernietigt, en de toorn, even als de dronkenschap, eene kortstondige dolzinnigheid is. Maar bij die kortstondige dolzinnigheden mag men niet laten gelden, wat alleen bij wezentlijke krankzinnigheid in aanmerking komt.

Datzelfde zij ook gezegd met betrekking tot den kindermoord. Alleen dan, wanneer er van wezentlijke krankzinnigheid gebleken is, kan men de daderes, uit dien hoofde, vrijspreken; maar al wat de Auteur aanmerkt nopens drukkenden gemoedstoestand enz. schijnt ons alleen aanleiding te kunnen geven tot meerdere of mindere verzachting van straf, indien eene wetgeving zulks gedoogt. Het ware te wen-

[p. 464]

schen, dat bij ons, even als in Frankrijk, de bevoegdheid bestond, om bij elke veroordeeling, wegens welke misdaad ook, te verklaren, dat er verzachtende omstandigheden waren, en om alsdan eene mindere straf, dan de bij de wet bedreigde, te mogen toepassen. In Frankrijk maken de gezworenen dikwijls misbruik van die bevoegdheid, b.v. bij de veroordeeling van Mevrouw lafarge. Bij ons zou zulk een misbruik niet te vreezen zijn, omdat hier het Hof zoowel over de schuld oordeelt, als over de toepassing der straf, en omdat elk arrest met redenen moet bekleed zijn. Zoo ras derhalve verzachtende omstandigheden erkend worden, moet er opgegeven worden, waarin die omstandigheden bestaan, en konden de feiten, als van verschoonenden aard, geconstateerd, niet erkend worden van verzachtenden aard te zijn, dan zou de Hooge Raad het arrest vernietigen.