Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

[p. 323]

Beschrijving van Zaandam. Door B. van Geuns. Met Platen. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. In kl. 8vo. XI, 431 bl. f 3 - :

De stad Zaandam, beroemd door het verblijf van Czaar peter I, bezat tot nog toe geene afzonderlijke beschrijving. De voornaamste Schrijvers, die men zoude kunnen opgeven, zijn h. soeteboom, die eerst, onder den naam van h.s. soet, eenige werkjes, de Zaanlandsche oudheden betreffende, uitgaf, deze naderhand bij elkander voegde en onder den titel van Oudheden van Zaanland, Stavoren, Vronen en Waterland het licht deed zien, en a. loosjes, die in 1794 zijne Beschrijving der Zaanlandsche Dorpen (met aanteekeningen verrijkt door p. loosjes, az.), te Haarlem uitgaf. Beiden waren ijverige opspoorders van Nederlandsche oudheden, en kunnen dus, met regt, als zeer goede voorgangers worden aangemerkt. Ook mogen wij de werken van onzen scheltema niet ongenoemd laten, die daarin, waar het noodig was, ons naauwkeurige berigten omtrent de gebeurtenissen te Zaandam mededeelde.

Door een en ander voorgelicht, en ondersteund door eenige bescheiden van anderen, ondernam de Heer van geuns, deze Beschrijving van Zaandam op te stellen, en dezelve, in Hollandschen en Franschen tekst, het lezend publiek mede te deelen. Van de nuttigheid der uitgave zijn wij ten volle overtuigd, daar niet alleen Nederlanders, maar ook vele vreemdelingen, Zaandam en bijzonder het beroemde huisje van Czaar peter bezoeken.

Na eene inleiding, waarin de Schrijver eenige redenen aanvoert, die hem tot het zamenstellen van het werkje aanleiding gaven, handelt de Iste Afdeeling over de Rivier de Zaan en de aan hare oevers gelegene plaatsen. Daarna wordt, in eene IIde Afdeeling, over den oorsprong, de ligging en het uitwendig voorkomen van Zaandam en deszelfs woningen gesproken. Twee bevallige steendrukjes, voorstellende een Gezigt op de Havenkom en van het groote Glop, versieren deze Afdeeling. De IIIde is gewijd aan de beschrijving der hoofdgebouwen en sluizen der stad. De Schrijver is vooral hier zeer naauwkeurig, waartoe welligt eenige plaatselijke Archieven hebben aanleiding gegeven.

Na dus het voornaamste der stad te hebben beschreven,

[p. 324]

gaat de Heer van geuns, in eene IVde Afdeeling, over, om van het huisje van den Czaar en deszelfs verblijf te Zaandam een omslagtig verhaal mede te deelen. Nog in onzen leeftijd werd dit huisje, zoo als bekend is, door twee Russische Vorsten bezocht, en deze beide bezoeken deden aldaar voorwerpen achterblijven, die door iederen bezoeker met de grootste belangstelling zullen beschouwd worden. Ook deze Afdeeling prijkt met een plaatje, voorstellende peter in den lakenwinkel van noomen; terwijl de afbeelding van het huisje in 1697 op het titelblad van het werkje is geplaatst. Nog vinden wij aan het einde van deze Afdeeling de beschrijving eener merkwaardigheid, en wel van het deksel der doodkist van den beroemden Hollandschen Vice-Admiraal pieter florisz., die in den zeeslag in de Sont tegen de Zweden, in 1658, na met leeuwenmoed te hebben gestreden, sneuvelde; en wiens prachtige graftombe in de Groote Kerk, te Hoorn, bij den brand dier kerk in 1838, zwaar beschadigd werd, doch, ten gevolge eener koninklijke beschikking, op 's Rijks kosten geheel zal hersteld worden.

De Vde Afdeeling handelt over Zaandam's koophandel, fabrijken, molens, scheepsbouw en zeevaart; terwijl met eene VIde, behelzende de beschrijving van eenige algemeene inrigtingen, kleeding, zeden, gewoonten enz. te Zaandam, het werkje besloten wordt.

Twee achteraan geplaatste bijlagen zijn voor den lezer belangrijk: de eerste bevat eene lijst van eenige verouderde of nog gebruikelijke Zaanlandsche woorden en spreekwijzen; de tweede eene aanwijzing van den afstand van, en de verschillende middelen van vervoer naar Zaandam en omliggende plaatsen, die voor ieder reiziger nuttig wezen kan.

Onze Landgenooten zijn, zoo wij vertrouwen, nu eenigzins bekend geworden met den veelzijdigen en belangrijken inhoud van dit werkje. De geschiedenis is in hetzelve naauwkeurig gevolgd, de plaatsbeschrijving beknopt en zaakrijk; en zoo moge dan ook deze beschrijving van Zaandam aan het voorgestelde doel beantwoorden. Wij eindigen dus met den wensch des Heeren van geuns, ‘dat elke vreemde bezoeker van Zaandam en van het beroemde huisje van Czaar peter I hier eene even welkome inlichting, als de Nederlander in het algemeen eene niet onaangename voorstelling en herinnering in hetzelve vinden zal.’ - Moge het Zaandam voorspoedig gaan; en, al is het tegenwoordig niet meer eene

[p. 325]

verblijfplaats voor Vorsten uit den vreemde, om in Nederland te leeren, wat het groots, wetenschappelijks en kunstbevorderends aanbiedt, nimmer zal toch Europa vergeten, dat zij het was, die, gelijk de Staatsraad sjockowsky met potlood op een' der marmersteenen schreef, de kiem weleer ontsloot, die grootheid moest aan Rusland geven.

De Fransche tekst is vrij gemakkelijk en vloeijend.