Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Theorie der Plantenteelt met voorbeelden uit de ervaring in het groot opgehelderd en bevestigd. Eene Handleiding voor Land-, Bosch- en Tuinbouwers, die de hoogste opbrengst van den grond trekken willen. Door Dr. Friedrich Schmalz, Hoogleeraar te Dorpat. Uit het Hoogduitsch vertaald door E.C. Enklaar. Te Kampen, bij K. van Hulst. 1842. In gr. 8vo. 246 bl. f 2 - :

Dit beknopt boekje wordt door den Vertaler in zijn voorwoord (sic) hoogelijk geprezen. Nimmer, zegt hij, is hem een werk voorgekomen, hetwelk met meer beknoptheid en duidelijkheid wetenschappelijke onderwerpen voorstelt, en daardoor ook voor hem, die in de natuurkundige wetenschappen geheel leek is, verstaanbaar en aangenaam is. In den lof van algemeene verstaanbaarheid kunnen wij niet geheel instemmen. Wij betwijfelen zeer, of een leek in de natuurkundige wetenschappen alles, en bepaaldelijk 't geen in de tweede afdeeling over den grond en deszelfs scheikundige zamenstelling, gezegd wordt, met vrucht zal kunnen lezen. Hoe dit zij, het boekje is zeker in zijne soort zeer belangrijk. Wij hooren hier een' man spreken,

[p. 309]

die als grondeigenaar eene uitgestrekte ervaring met wetenschappelijke theorie verbonden heeft. De eerste afdeeling handelt over het ontstaan, de voeding, den groei en de volkomene ontwikkeling der gewassen (bl. 7-118); de tweede over de middelen, waarvan de natuur zich bedient, om planten voort te brengen, te ontwikkelen en te onderhouden (bl. 119-211); de derde behelst beredeneerde grondstellingen der plantenteelt, welke uit de beide vorige afdeelingen voortvloeijen (bl. 212-227); de vierde afdeeling, eindelijk, vermeldt de uitkomsten van een bedrijf, hetwelk naar de bovenstaande grondstellingen ingerigt en gedreven werd (bl. 228-246). Veel is meer van locaal dan van algemeen belang. Het boekje heeft vooral betrekking op Pruissisch Lithauen, waarin de bezittingen van den Dorpatschen Hoogleeraar gelegen zijn. Desniettemin behelst vooral de derde afdeeling vele wenken, welke van algemeene toepassing geacht mogen worden, en de Vertaler heeft dus aanspraak op de dankbaarheid onzer landgenooten, door dit Duitsche letterproduct op onzen vaderlandschen grond verplant te hebben.

Op de wijze echter, waarmede hij zich van deze taak gekweten heeft, moeten wij eenige aanmerkingen maken. Vooral wordt dit werk ontsierd door eene zeer slordige correctie. Zoo lezen wij, b.v. bl. 34, alle die bevattende zaden, eene zinstorende drukfout voor alle olie bevattende zaden; bl. 53, onderscheidene veranderingen ...... plaats heeft, voor plaats hebben; bl. 94, volgens de door mij verkregene ondervinding ondervinding, waar deze verdubbeling van het laatste woord eene lompe drukfout is; bl. 185, uit den kring, voor uit den dampkring; bl. 215, kampkring voor dampkring; bl. 234: ‘want ofschoon het aantal voeren mest, welke te veld gebragt worden, niet zeer spoedig vermeerderd kon werden, daar de arme grond weinig stroo gaf, maar het vee zoo veel te krachtiger gevoed werd;’ welke zin blijkbaar niet afloopt, daar er niets op het eerste woord want slaat, om nu niet van werden voor worden te gewagen. Wanneer men een boek vertaalt, behoort men het van dergelijke vlekken te zuive-

[p. 310]

ren. Somtijds schijnt het eer eene drukproef, dan een afgedrukt werk, 't geen men voor zich heeft. 't Doet ons leed, het oorspronkelijke werk niet te kennen. Daardoor weten wij niet, hoe het gesteld is met de tafel van meijen, die de Schrijver zegt, ten slotte, ter meerdere duidelijkheid, te zullen mededeelen (bl. 123), doch welke wij te vergeefs in het boek zoeken. Zoo weten wij ook niet, hoe de voor ons onverstaanbare zinsnede op bl. 53 te regt te brengen: ‘De wortels hebben tot zoodanige verandering niet alleen het licht noodig, maar zelfs is deszelfs toegang daartoe nadeelig.’ (Waarschijnlijk moet men hier het woord niet tusschen de woorden licht en noodig invullen). Of het algemeen voor onze landbouwers verstaanbaar zij, om van faktoren te spreken (‘Hoe harder het bekleedsel des zaadkorrels is, des te meer dampkringslucht en vochtigheid behoeft hij, des te magtiger moeten deze beide factoren daarop werken’), zouden wij gerustelijk betwijfelen. Ook is het ons niet bekend, dat het woord verzompt, 't geen herhaaldelijk gebezigd wordt voor moerassig (sumpfig), bij ons gebruikelijk is; doch mogelijk is dit eene hier of daar aangenomene provinciale benaming. Wij kunnen dus de vertaling niet zeer prijzen, en raden den Heere enklaar, in 't vervolg bij dergelijken arbeid minder blijken van overhaasting te geven, en alzoo de nuttige strekking zijner pogingen door grooter zorgvuldigheid aan te bevelen.