Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

[p. 294]

Geschiedenis der Christelijke Kerk en Godsdienst in Nederland, na het vestigen der Hervorming tot den Troonsafstand van Willem I. Als Leesboek voor den beschaafden stand bewerkt door B. Glasius, Predikant te Geertruidenberg. Iste Deel. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1842. In gr. 8vo. XIV en 300 bl. f 3-25.

Het was een goed denkbeeld van den Eerw. glasius, ook door andere geschriften als beoefenaar der kerkelijke geschiedenis in ons vaderland gunstig bekend, om de voornaamste lotgevallen der vaderlandsche kerk zoodanig te bearbeiden, dat zij ook onder ons beschaafd publiek meer bekend kunnen worden, dan tot nog toe het geval was. Onkunde toch van den oorsprong, den aard en de waarde onzer kerkelijke inrigtingen is eene oorzaak van oneindig veel misverstand, dat zich vooral in onze dagen vaak op de treurigste wijze openbaart. Wel is door het boven onzen lof verhevene werk van ypey en dermout in eene groote behoefte voorzien; maar zoowel de uitgebreidheid als de meer wetenschappelijke vorm van dat geschrift schrikt velen van deszelfs lezing af. Wij verblijden ons daarom, dat de onvermoeide glasius ons hier het vervolg leverde van zijne Nederlandsche Kerkgeschiedenis vóór het vestigen der Hervorming, en kondigen het eerste deel van een werk aan, dat met nog twee andere compleet zal wezen.

Dit eerste deel behelst de geschiedenis der Christelijke Kerk en Godsdienst in Nederland, van de vestiging van het gemeenebest tot de groote vergadering te s' Hage, 1579-1651. Na eene korte inleiding wordt ons de geschiedenis voorgesteld eerst der Roomsch-Catholijke, dan der Nederlandsche Hervormde, voorts der Luthersche, eindelijk der Doopsgezinde in ons vaderland. De tweede, die natuurlijk het gewigtigste en uitvoerigste is, wordt in verscheidene onderafdeelingen verdeeld. Hoogstbelangrijke zaken worden ons hier alzoo in een kort bestek ter beschouwing aangeboden. Het doel des Schrijvers bragt niet

[p. 295]

zoozeer mede, zich in zelfstandige historische onderzoekingen in te laten, als wel de vrucht van anderer arbeid in een' behagelijken vorm voor een grooter publiek te bearbeiden. Verre zij het daarom van ons, den ijverigen man alle zelfstandigheid van onderzoek en oordeel te ontzeggen. Het deel, dat voor ons ligt, levert integendeel, bij de beschouwing van bijzonderheden, aangename bewijzen van het tegendeel op.

Intusschen mogen wij ook den wensch niet verzwijgen, dat er, juist bij de bestemming dezes geschrifts tot een leesboek voor het algemeen, in dit werk sommige bijzonderheden gemist en andere aangetroffen werden. Wat het eerste betreft, zijn er vele kleinere trekken in het boek verspreid, die tot het détail der geschiedenis behooren, en voor den geschiedkenner van groot, maar voor een uitgebreider publiek van weinig aanbelang zijn. En van den anderen kant achten wij het van groot belang, dat er goede denkbeelden verspreid worden, b.v. omtrent de oorspronkelijke verhouding van het Calvinistisch en Zwingliaansch beginsel in onze kerk, omtrent de werkzaamheden en de gebreken der Dordtsche Synode, omtrent de vervolging der Remonstranten, enz. En echter meenden wij juist hier de zwakke zijde des werks te bespeuren. Bedrogen wij ons, of is hier en daar het streven zigtbaar, om de schaduwzijde der Calvinistische partij als met een' sluijer te bedekken, om veel te vergoelijken, wat ernstige berisping verdiende, en alzoo aan geen der beide ultra's onzer dagen aanstoot te geven? - Vooral in onzen tijd houden wij het van hoog belang, ook op het grondgebied der geschiedenis geene palliatieven meer aan te wenden.

Onder de beste gedeelten van het werk rekenen wij die, welke over den toestand der Roomsche kerk in ons vaderland handelen, gedurende de 17de eeuw. Wenschelijk ware het, dat de onpartijdige en billijke beschouwing der gebeurtenissen, uit het oogpunt hier aangewezen, meer en meer veld won. De geschiedenis der Lutherschen en Doopsgezinden is integendeel slechts kortelijk behandeld, daar de Schrijver hoop heeft, met die bijzonderheden,

[p. 296]

welke hij hier nog kon voorbijgaan, later meer bekend te zullen worden.

Eene meer uitvoerige beschouwing van het geheele werk zal beter plaats kunnen vinden, wanneer ook het tweede en derde deel voor ons ligt. Voor het tegenwoordige wenschen wij den Schrijver lust en aanmoediging, om het aangevangen werk voort te zetten, en verzekeren iederen vriend van beschaafde historische lektuur, dat hij zich de lezing van dit werk in geenen deele zal behoeven te beklagen.