Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Galerij van Bijbelsche Vrouwen uit het aartsvaderlijk tijdperk. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1842. In gr. 8vo. VIII en 381 bl. f 3-60.

De ongenoemde Schrijver van het werk, voor welks aankondiging wij eenige oogenblikken de aandacht onzer lezers inroepen, berigt ons in de voorrede, dat hij zich met de uitgave van dit geschrift heeft voorgesteld de bevordering van Bijbelkennis en godsdienstigen zin onder zijne landgenooten, en meent alzoo een ledig vak in onze godsdienstige letterkunde eenigzins te zullen aanvullen. De noodzakelijkheid van dit laatste betuigen wij minder in te zien. Toegestemd ook al, dat de wijze, waarop door Mej. f. mastenbroek de Bijbelsche vrouwen behandeld zijn, genoegzaam van de zijne verschilt, om zijnen arbeid niet noodeloos te maken, kende dan onze Schrijver de voortreffelijke Karakterkunde van a.h. niemeijer niet, die toch ook in onze taal is overgebragt? - Niet, dat wij ook dezen arbeid van dien geleerde boven alle bedenking of verbetering in onzen tijd verheven achten. Maar ditzelfde werk bevat tevens zoovele eigendommelijke en scherpzinnige opmerkingen, ook omtrent vrouwen uit het aartsvaderlijke tijdperk, dat het ons reeds dadelijk bij de inzage van deze Galerij bevreemdde, door onzen tegenwoordigen Schrijver van het ontstoken licht zijns voorgangers genoegzaam geen gebruik te zien gemaakt.

[p. 297]

Doch dit gebrek zouden wij kunnen vergeven, zoo het slechts blijkt, dat de Schrijver, zijn' eigen weg bewandelende, zijne taak op eene waardige en gelukkige wijze heeft volbragt. En om die vraag te beantwoorden, moeten wij zoowel op den inhoud, als den vorm van het hier geleverde, onze aandacht vestigen.

De vrouwen, die ons hier ter beschouwing worden aangeboden, zijn eva, sara, hagar en rebecca. Wanneer wij het weinige, dat ons in de H. Schrift van deze personen is bekend gemaakt, vergelijken met het groote aantal bladzijden, hier aan hare beschouwing gewijd, dan wordt het ons reeds vooraf waarschijnlijk, dat de Schrijver of zijne verbeelding vrij sterk heeft laten werken, om het onvolledige aan te vullen, of zich aan de wet van kortheid en bondigheid meermalen heeft bezondigd. Van geen dezer beide gebreken is het boek vrij te pleiten. - Men versta ons wèl. Wij meenen geenszins te ontkennen, dat het boek vele goede, ja enkele voortreffelijke plaatsen bezit, en de Schrijver een' gunstigen aanleg vertoont. Maar juist daarom achten wij ons te meer verpligt, hem welgemeend op de gebreken van zijn' arbeid opmerkzaam te maken.

Dat de verbeelding aan het gewijde verhaal nu en dan gloed en leven bijzette, wraken wij niet. Maar ook hier is waarheid de hoogste wet. En om deze te vervullen, kan men zich niet te naauw aan de gewijde oorkonden zelve houden, of mag althans niets schrijven, wat de zaak in een ander en scheef licht plaatst. Dit geschiedt hier. Om slechts één voorbeeld te noemen. Eva wordt, bladz. 74, voorgesteld, als eenigen tijd na het gesprek met de slang weder den verboden boom aanschouwende en in nieuwen lust ontgloeid. Maar eten van de vrucht schijnt alzoo een uitwerksel, meer van eigene inwendige en langdurige overlegging, dan van dadelijke gehoorgeving aan de taal der verleiding. Is dit wel in den geest des verhaals? - Een ander voorbeeld. De verbeelding siere op, maar in den geest des tijds, waar zij hare lezers verplaatst. Geen grooter fout, dan oude geschiedenissen te moderniseren,

[p. 298]

en echt Westersche gedachten en gevoelens, die eene vrucht van latere tijden zijn, aan Oostersche vrouwen te laste te leggen. In dat echt Oostersche der voorstelling van het O.V. was vooral de tooverkracht gelegen, waarmede een van der palm zelfs aan de jeugd de Bijbelsche geschiedenis aantrekkelijk wist te maken. Beschouwt nu onze Schrijver uit dit oogpunt zijne voorstelling der gedachten en gewaarwordingen van rebecca, waar zij isaac te gemoet trekt, bladz. 338 en verv., hij zal, dunkt ons, zelf onvoldaan haar ter zijde leggen.

Eene andere beschuldiging, waarvan de Schrijver bezwaarlijk is vrij te pleiten, schijnt die van te groote uitvoerigheid te wezen. Zonder dat wij hem van eigenlijke langdradigheid en gerektheid beschuldigen, is echter de geheele wijze van voorstellen zoo breed en omslagtig, dat daardoor menige nuttige wenk veel van zijne kracht verliest. Ook valt de Schrijver, vooral waar hij over het huwelijk en huwelijksleven spreekt, gedurig in herhalingen, en meermalen vinden wij, zoowel in sara als rebecca, met andere woorden hetzelfde gezegd, wat ons reeds bij eva werd herinnerd.

Een ander gebrek is, dat de Schrijver zijne heldinnen, vooral eva en rebecca, te veel idealiseert. Om eva, de oorspronkelijke vrouw, tevens als de volmaakte vrouw voor te stellen, is geen grond in de H. Schrift. Eene bloote absentia mali sluit nog geene praesentia boni in zich. Over het geheel lijdt de voorstelling der paradijsgeschiedenis aan dit gebrek. Zoo wil de Schrijver, bladz. 25, uit de volkomene volmaaktheid van christus afleiden, hoedanig die van adam vóór den val is geweest. Ook tot de voorstelling van rebecca als geloovige, gelijk de Schrijver het meent, schijnt ons de Bijbel geen' genoegzamen grond te geven.

Het standpunt eindelijk, waarop de Schrijver zich geplaatst heeft, komt ons voor, min juist te wezen. Hij gaat uit van de meening, bladz. 1, dat de Bijbel een boek is, waarvan God de maker is. De geschiedenis in Gods woord is door dien Eénige geschreven, die harten kent en nieren

[p. 299]

proeft, bladz. 8. Steeds is het de H. Geest in de Kerk en in den Bijbel, die spreekt. Ofschoon wij erkennen, dat dergelijke uitdrukkingen zeer wel in een' gezonden zin kunnen verklaard worden, moest men, bij het veelvuldige misbruik, waartoe zij aanleiding geven, en bij het licht in later' tijd over openbaring en ingeving opgegaan, dezelve liever niet, of slechts onder zekere bepaling gebruiken. Erger is het nog, wanneer God zelf wordt voorgesteld, etende en drinkende, bladz. 10; eene voorstelling, die, letterlijk genomen, met ieder wijsgeerig begrip van het absolute en onveranderlijke wezen strijdt. Zooveel licht is toch wel in onzen tijd door Exegese en Critiek over de oudste oorkonden der menschheid verspreid geworden, dat men, bij derzelver erkenden dichterlijken en kinderlijken vorm, niet aan de letterlijke opvatting van dergelijke trekken moest vasthouden.

In den vorm van het werk komt ons aan de eene zijde veel loffelijks, aan den anderen kant veel lakenswaardigs voor. Er is gang in den stijl, er is aanleg en studie in den periodenbouw. En toch, zoo de ware verhevenheid in eenvoudigheid bestaat, voldeed zij ons hier niet. Ook zouden wij niet durven beweren, dat de Schrijver altijd de klip van poëtisch proza te schrijven had vermeden. Alzoo is hij beurtelings tot bombast, beurtelings tot onnaauwkeurigheid vervallen. Zoo lezen wij, bladz. 4, van ‘den versteenden en ontgonnenen menschenakker,’ bladz 35, van ‘rozegeurige namen en schitterende kunstparadijzen,’ bladz. 138 van eene verheffing der vrouw gelijkvloers met den man, terwijl, bladz. 139, het werkwoord vereenzelvigen is gefabriceerd.

De Schrijver zou onze welgemeende opmerkingen verkeerd verstaan, zoo hij meende, dat zij ten doel hadden, hem van de uitgave der beloofde beschouwing van vrouwen uit het tijdperk der Mozaïsche en Christelijke bedeeling te willen terughouden. Integendeel, wij moedigen hem daartoe aan, en herhalen de betuiging, dat hij, naast groote gebreken, een' gunstigen aanleg vertoont. Zoo hij de eerste vermijdt, kan de laatste hem in staat stellen, om iets

[p. 300]

goeds te leveren, dat niet terstond in den breeden stroom van stichtelijke lektuur verzwolgen en vergeten wordt. En dat te meer, daar hij niet slechts voor vrouwen, maar ook voor mannen, en niet alleen voor de leden van zijn bijzonder kerkgenootschap, maar voor Christenen van alle namen schreef. Wij prijzen daarom zijnen arbeid aan onze lezers aan. Deszelfs lezing zal, onder Gods zegen, voor verstand en hart niet verloren zijn.