Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Nieuwste Geschiedenissen van Nederland in jaarlijksche overzigten. (Ook van Europa's toestand.) Door A.J. Lastdrager, Lid der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leiden. 1ste Deel. Met Platen en eene Kaart. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1839. In gr. 8vo. 368 bl. Tweede Deel. 1841. 388 bl. Te zamen f 8-80.

[p. 271]

In het voorberigt van het eerste deel geeft de Schrijver verslag van datgene, wat hij zich met dit werk voorstelt. Het schrijven van eene eigenlijk gezegde geschiedenis, kort na de gebeurtenissen zelve, wordt door velen onmogelijk geacht. Anders is het met het verzamelen der bouwstoffen voor zulk eene geschiedenis, eene eenvoudige voorstelling van het gebeurde, eene aanwijzing van werken en vlugschriften, waarin berigten te vinden zijn. In vroegeren tijd schreef men jaarboeken, om als zulke bronnen der geschiedenis voor de toekomst te dienen; nu verkiest men een aaneengeschakeld overzigt boven eene afgebrokene en onzamenhangende bijeenzetting van het gebeurde. Zoo wil de Schrijver dan ook het merkwaardigste, wat het vaderland is wedervaren, uiteenzetten; niet om eene geschiedenis te schrijven, waartoe nog te veel met eenen sluijer is bedekt, maar om het gebeurde te verzamelen. Het eerste deel loopt van October 1830 tot October 1831, het tweede van October 1831 tot October 1832. De Schrijver rekent te behooren tot datgene, wat hem te vermelden staat, 1. hetgeen van buitenslands op Nederland heeft gewerkt, 2. het voorgevallene binnen of bij onze grenzen, 3. de algemeene strekking der adviezen in de tweede kamer der Staten-Generaal, 4. de aanstipping van de koninklijke besluiten, met den toestand des lands in betrekking staande, 5. het belangrijke, wat er gewestelijk of plaatselijk, met opzigt tot kunsten, wetenschappen, middelen van bestaan, enz. heeft plaats gehad.

Rec. is er verre af, zulk eenen arbeid als noodeloos of onbelangrijk af te keuren. Integendeel, bij de moeijelijkheid, die er dikwijls in latere dagen bestaat, om datgene, wat van belang is, op te sporen, acht hij, dat de Heer lastdrager door het aanvaarden zijner taak zich inderdaad verdienstelijk heeft gemaakt, en zich een werk heeft getroost, en bij voortzetting getroosten zal, dat geenszins tot de aangenaamste kan gerekend worden. Veel hangt hier intusschen af van de wijze, waarop dergelijk eene bijeenzameling geschiedt. Zij moet in zeker opzigt slechts refererende, niet beoordeelende wezen; zij moet met groote getrouwheid geschieden, die zich door geene partijdigheid, of laten wij liever zeggen, door geene bijzondere meeningen omtrent de staatkundige gebeurtenissen laat leiden.

Op de wijze, waarop de Heer lastdrager zich van zijne taak gekweten heeft, zijn ons enkele, zoo wij gelooven,

[p. 272]

niet ongegronde aanmerkingen voorgekomen, en wij willen deze met een enkel woord mededeelen. Een der eerste betreft de groote uitvoerigheid, waarmede alles is behandeld. Het doel van een werk, als het onderhavige, kan geenszins zijn, om het gebruik van alle andere geschiedkundige, bronnen overbodig te maken, zoodat de toekomstige Geschiedschrijver niets hebbe te doen, dan eenvoudig dit boek naast zich te leggen en daaruit al het noodige te ontleenen. Het moet integendeel een overzigt geven van het gebeurde, met verwijzing naar de bronnen, waar men uitvoerig en in alle bijzonderheden de zaken kan terugvinden. Er behoort ook eene schifting gemaakt te worden tusschen het meerder en minder belangrijke; en, terwijl het eerste natuurlijk eene breedere voorstelling gedoogt en vordert, kan het laatste met kortere woorden worden aangestipt. Het is in deze keuze, dat het oordeel des Schrijvers vooral te pas komt. Hij moet geene zaak onaangeroerd of onaangestipt laten voorbijgaan, maar hij moet ook aan geene meerdere ruimte schenken, dan hare belangrijkheid verdient. Het komt Rec. voor, dat in dit punt nog al eens gezondigd is, en dat er in vele stukken eene noodelooze uitvoerigheid heerscht. Vooral schijnt dit hem het geval te zijn ten opzigte van de wetten, aan de beraadslagingen van de Staten-Generaal onderworpen, en het verslag van die beraadslagingen zelve. Van vele dier voordragten ware het genoeg, ze met enkele woorden te vermelden, zonder in iedere bijzonderheid te treden; en hetzelfde geldt ook van de advijzen der leden. Is het verbeelding of inderdaad zoo, dat de bedenkingen tegen het volhouden van den tegenstand minder uitkomen, dan de verdediging van het stelsel der regering? Doch misschien werkt tot deze meening mede de gedachte aan den rampzaligen toestand, waarin door die zoogenaamde volharding het vaderland is gestort; een toestand, waarvan de gevolgen zich welligt tot de late nakomelingschap zullen uitstrekken, en die door velen onzer volksvertegenwoordigers reeds vroeg is voorzien, schoon de meerderheid door een jammerlijk bedrogen vertrouwen op de regering zich liet vervoeren, om, ondanks de gewigtigste bedenkingen en bezwaren, de voorgeslagene maatregelen goed te keuren. - Was het (om nog eens op die uitvoerigheid terug te komen) was het ook noodig den tekst der protocollen van de Conferentie hier en daar zoo geheel woordelijk mede te deelen?

[p. 273]

Eene andere aanmerking geldt datgene, wat de Schrijver als het eerste punt opgeeft, hetwelk hij moet behandelen, en hetwelk hij in zijn voorberigt aanduidt door te zeggen: hetgeen van buitenslands op Nederland heeft gewerkt. Op den titel vinden wij de woorden: ook van Europa's toestand. Het is hier vooral, dat de Schrijver, zoo het ons voorkomt, geheel buiten de perken is getreden, die hij zich had behooren te stellen, en aan zijn werk niet alleen eene noodelooze omslagtigheid, maar ook eene zonderlinge tweeslagtigheid heeft gegeven. Het spreekt van zelf, dat men, Nederlands nieuwste geschiedenissen schrijvende, niet mag voorbijzien, welken invloed de buitenlandsche aangelegenheden daarop geoefend hebben, en dat alzoo datgene, wat op den toestand des vaderlands heeft gewerkt, hier behoort opgenomen te worden. De Heer lastdrager heeft de zaak echter in een' veel ruimeren, geheel anderen zin genomen. Zonderling was reeds, dat de toestand van Europa en de groote Mogendheden van 1814-1830 in het eerste deel werd geschilderd van bl. 4-77; maar nog veel zonderlinger is het, dat het tweede deel, hetwelk de geschiedenis van Nederland van October 1831 tot October 1832 zal behelzen, in het eerste hoofdstuk een overzigt bevat van de geschiedenis der andere Staten, loopende van bl. 5-184, dat is, wanneer men de Bijlagen er afrekent, de helft van het geheele deel. Op deze wijze gaat het oorspronkelijke doel van het werk in een ander over. Het is niet meer enkel de nieuwste geschiedenis des vaderlands, die behandeld wordt, maar de nieuwste geschiedenis van Europa. Het verband toch, dat er bestaat tusschen het gebeurde in Griekenland en Turkije, in Toskanen en Parma, in Zweden en Noorwegen, en welke landen men meer zou kunnen noemen, en tusschen datgene, wat in dat jaar in ons land heeft plaats gehad, zal wel uiterst gering zijn. Wilde de Schrijver ook van deze landen de geschiedenis schrijven, dan behoorde dat op gelijken voet te geschieden als van ons vaderland. Had hij alleen het laatste op het oog, dan had hij veel van het andere moeten weglaten. Gelijk het boek nu is zamengesteld, is er of veel te veel of veel te weinig in vermeld. Waartoe ook door zulk eene handelwijze het boek zoo uitgebreid gemaakt en daardoor de kostbaarheid van het geheele werk noodeloos vergroot?

Wat overigens de getrouwheid der mededeeling betreft,

[p. 274]

zij komt ons in het algemeen zeer goed voor, ofschoon hier en daar toch dingen niet zijn genoemd, die voor den toekomstigen Geschiedschrijver van belang moeten gerekend worden. Een enkel voorbeeld levere datgene, dat Deel I, bl. 85 en vervolgens, wordt gemeld, waar van de proclamatie van den toenmaligen Prins van oranje wordt gesproken, waarmede deze het bestuur over de oproerige gewesten zou aanvaarden. Daarbij had niet verzwegen moeten worden, wat ten gevolge van dit stuk en over dien stap des Prinsen door den Koning werd afgekondigd. De getrouwheid des verhaals had hier de inlassching ook dezer proclamatie gevorderd, evenzeer als die der andere.

De stijl van dit werk is goed; maar daar is eene zonderlinge en onmiskenbare pedanterie op te merken in de wijze, waarop de Schrijver vermaak schept, om sommige basterdwoorden in het Hollandsch te vertalen; iets, hetgeen onze groote hooft, waarlijk niet tot sieraad van zijnen stijl, heeft beproefd. Zoo moet geschutbende het gebruikelijke woord artillerie, geschutbedienaars artilleristen vervangen. De genie heet bij voorkeur vestingbouwkundigen; de reserve wordt de spaarbende genoemd. Dergelijke kunstenarijen zijn stijf en onbehagelijk; de door het gebruik geijkte woorden zijn veel verkieslijker te achten, dan deze nieuwe, die, tot verduidelijking, de vroeger gebezigde tusschen twee haakjes achter zich moeten voeren.

Of de Heer lastdrager van deze bedenkingen gebruik zal willen of kunnen maken, valt moeijelijk te gissen. Rec. hoopt het, want hij acht de voortzetting van het werk niet onbelangrijk, maar, in het belang van lezers en koopers, bekorting hoogstwenschelijk. De platen hadden meestal wel gemist kunnen worden; zij behooren, dunkt ons, in zulk een boek niet te huis, en munten ook meestal niet bijzonder uit; door het weglaten van dergelijke platen zou men ook in het vervolg het kostbare kunnen verminderen.

Wij bevelen, ten slotte, dit werk gaarne allen aan, die belangstellen, om een overzigt over het gebeurde te bezitten, en hopen, dat een genoegzaam debiet Schrijver en Uitgever tot voortzetting zal aanmoedigen.