Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

[p. 223]

Wat staat het lager Schoolwezen in Nederland van het gezag des Pauselijken Stoels te wachten? Eene tijdige vraag, onderzocht en beantwoord door J. Teissèdre l'Ange, Lid der Provinciale Commissie van Onderwijs in Noord-Holland. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1842. In gr. 8vo. 24 bl. f : - 25.

Bij het Besluit van 1842 was, in Art. 10, de wijze geregeld, waarop moest gehandeld worden, in geval een geestelijke éénige bedenking mogt hebben tegen het gebruik van het ééne of andere boek op de openbare scholen. Onder anderen was er bepaald, dat zoo de Provinciale Commissie de bedenking van den geestelijke niet gegrond achtte, zij die bedenking aan de Kerkelijke Overheid van den betrokken geestelijke zou voorstellen, enz. Niet alleen, dat in het hoogste ressort de beslissing aan de Provinciale Schoolcommissie gelaten werd; maar het Besluit onderstelde zelfs de individuéle handeling van elken geestelijke naar eigen inzien; er werd niet aangenomen, dat er eene gezamentlijke handeling van alle geestelijken op bevel hunner Kerkelijke Overheid dadelijk zou plaats grijpen. Want anders, waartoe de bedenking van dezen of genen aan deszelfs Kerkelijke Overheid te onderwerpen, indien van den aanvang af de geestelijken, niet uit hoofde van elks afzonderlijk begrip, maar op last dier Overheid, de bedenking hadden medegedeeld?

Wel verre van overeenkomstig deze voorschriften te handelen, verliepen er negen maanden, zonder dat éénige voorbehoedende maatregel werd genomen; maar nu begon men op ééns in verschillende plaatsen ‘op hooger gezag’ of ‘naar aanschrijving van hooger gezag.’ Dit was niet de bedoeling van 's Konings besluit. Wat zou het nu baten, alvorens gelijk of ongelijk te geven, aan de Kerkelijke Overheid van eenig Pastoor of Kapellaan de bedenking voor te stellen? Die Pastoor of Kapellaan is hier niets. Hij sprak op hooger gezag; dus heeft de Kerkelijke Overheid reeds beslist. Op een niet genoemd hooger gezag is de aan één geslotene massa der geestelijkheid in aanmarsch tegen de bestaande inrigting van het volksonderwijs, om dat zoo veel mogelijk aan dat hooger gezag in handen te spelen. En waarin bestaat, bij wien berust nu dat hooger gezag. De Schrijver beroept zich

[p. 224]

op de Catholijke Nederlandsche Stemmen, N^o. 42 van 15 October 1842, bl. 340: ‘Het Kerkbestuur der Catholijken in ons vaderland is eene Missie in negen van de elf provinciën; terwijl Noord-Braband door Vicarii Apostolici bestuurd wordt, wat nu ook met Limburg het geval is. Zoo wel de Vice Superior der Nederlandsche Missie, als de Vicarii Apostolici, besturen het Nederlandsch gedeelte der Catholijke Kerk, niet met een eigen Bisschoppelijk gezag, maar met een geleend gezag, dat revocabel is, en ieder oogenblik kan ingetrokken worden. De H. Vader is de eigenlijke Ordinaris, de Opper-Pastoor, de Bisschop der Nederlandsche Catholijken. Zoo wel de Vice-Superior als de Vicarii Apostolici zijn enkel zijne gedelegeerden, en kunnen zonder den H. Vader, zonder zijne uitdrukkelijke vergunning, zelfs geene dispensatie in de gestrengheid van den veertigdaagschen vaste verleenen, enz.’ Daar nu door het Hooger Gezag, hetwelk den Roomschen geestelijken bevel gegeven heeft, deze of gene aanmerkingen te maken, onmogelijk de Koning of zijne Ministers kan verstaan worden; en daar er bij ons geene wezenlijke Overheid in het Kerkelijke voor hen bestaat buiten den Paus, is het dus, naar de juiste gevolgtrekking van den Heer teissèdre l'ange, Z.H. zelf, op wiens order gehandeld is.

‘En ziet dáár,’ zegt de Schrijver, bl. 13: ‘een deel van het beheer over het Openbaar lager Onderwijs geraakt onder de magt van den Paus..... Éénig zal dit verschijnsel wezen in Europa, buiten den Kerkelijken Staat. Men leze de Geschiedenis van het lager Onderwijs in de grootste Rijken van dit werelddeel, zelfs in zulke landen, waar de Roomsch-Katholieke Godsdienst die is van den Staat; en nergens zal men het Pauselijk gezag in het gebruiken of weren van Schoolboeken, Schriften en Gezangen erkend zien; veelmin in gemengde Scholen geldig: zelfs niets eens toegelaten.’

Wat nu te doen? De Schrijver verwijst (bl. 17 en vervolgens) naar de Algemeene Boekenlijst ten dienste der lagere Scholen in de Noordelijke Provinciën, op last van den vorigen Koning uitgegeven ter landsdrukkerij te 's Gravenhage, in 1815, ten gevolge van Z.M. Besluit van 14 Julij van dat jaar, en naar de daarin aangehaalde circulaire aan de Kerkbesturen der verschillende Gezindten, van 30 Bloeimaand 1806, te vinden in de Bijdragen betrekkelijk den staat en de verbetering van het Schoolwezen, Deel VI, St. VI,

[p. 225]

bl. 13-16. Hij wil, dat aan elken Schoolonderwijzer een exemplaar dier boekenlijst worde uitgedeeld. Dat dit gebruik overal worde hersteld en gehandhaafd. Daar echter na 1815 veel nieuwe, waaronder echter veel overtollige boeken, verschenen zijn, zoo verlangt hij het vervaardigen en op 's Konings last uitgeven eener nieuwe Boekenlijst. Gemakkelijk is het te weten, welke schoolboeken door het gebruik geijkt zijn. Kwam er, na het arrestéren der nieuwe lijst, een waarlijk onmisbaar werk uit, dat zou op eene supplementaire lijst kunnen worden gebragt.

Wij hebben ééne bedenking. Waartoe de Regering, die zelve bij het Besluit van 1842 aan de Provinciale Schoolcommissiën, elke in haar ressort, het regt van beslissing in handen heeft gegeven, op nieuw in de zaak gemoeid? Laat de Schoolcommissiën eenvoudig opgaaf der gebruikt wordende boeken aan al de onderwijzers vragen, en daarop elkander die lijsten mededeelen. Bij onderhandsche correspondentie verstaan die Commissiën elkander, en arresteren elke afzonderlijk, doch naar eene onderling gesloten overeenkomst, wat zal gehandhaafd of verworpen worden. Schijnbaar op zich zelve staande, maar onzigtbaar vereenigd, staan zij nu gereed. Zij ontvangen de aanmerkingen, vragen voor de leus het advies der kerkelijke Overheid. Deze antwoordt in schijn: want al wat de geestelijken aanmerkten, was hun vooraf reeds opgegeven. De Schoolcommissiën beslissen, elke afzonderlijk, doch overal juist hetzelfde. Het poppenspel heeft zijnen geregelden afloop, en er is niets verloren.