Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Over de hervorming van ons Kiesstelsel. Door Mr. J.R. Thorbecke. Te Leyden, bij P.H. van den Heuvell. 1842. In gr. 8vo. VIII en 138 bl. f 1 - :
De Conflicten van Attributie, uit een geschied- en staatkundig oogpunt beschouwd. Te Zwolle, bij W.E.J. Tjeenk Willink. 1842. In gr. 8vo. 82 bl. f : - 90.

Na te hebben aangetoond, dat wij eigenlijk geen Kiesstelsel naar standen, en nog minder eene vertegenwoordiging van standen hebben, gaat de Hoogleeraar thorbecke, in zijn hier aangekondigd werk, betrekkelijk de hervorming van ons Kiesstelsel, over tot beantwoording der vraag: Wat kunnen, wat behooren wij, onder de tegenwoordige Grondwet, tot hervorming van ons Kiesstelsel te doen? Hij behandelt daarop in het eerste Hoofdstuk: Keuze voor de Provinciale Staten, de zeven volgende punten: 1. Keuze der ridderschappen. 2. Keuze der steden. 3. Keuze van den landelijken stand. 4. Bevoegdheid om te worden gekozen en toegelaten. 5. Tijd, voor welken de benoemde wordt gekozen. 6. Getal van de leden der Provinciale Staten in 't algemeen. 7. Keuze voor de Gedeputeerde Staten. Het tweede Hoofdstuk voert ten titel: Keuze voor de plaatselijke Besturen, en splitst zich in twee hoofdafdeelingen. 1:

[p. 171]

Keuze voor de stedelijke gemeentebesturen, en 2: keuze voor de plaatselijke besturen ten platte lande. Als bijlagen worden eindelijk medegedeeld I. Besluit van 13 Febr. 1815, N^o. 61; II. Besluit van 23 Dec. 1825, N^o. 122, en III. opgave der Heeren Gouverneurs in 1841, van het cijfer der stedelijke ingezetenen, welke de belasting, tot oefening van het stemregt geëischt, opbrengen.

Wij vertrouwen, dat ook dit opstel van Prof. thorbecke reeds in veler handen is, en maken opmerkzaam onder anderen op bl. 72 (Keuze voor de Plaatselijke Besturen). Daar de steden afzonderlijke regten volgens de Grondwet hebben, die de steden tegen de gemeenten ten platte lande overstelt, en alle plaatselijke gemeenten onder beide soorten zamenvat, zoo bestaat er geen derde. Er zijn dus, in den zin der Grondwet, geene steden denkbaar, zonder regt om leden voor de Provinciale Staten te kiezen. De naam is aan eene bepaalde regtelijke eigenschap grondwettig verbonden. Intusschen hebben wij onder onze 1200 gemeenten 87 steden, waarbij komen in Zuid-Holland ééne, in Noord-Holland twee, in Zeeland zeven, en in Overijssel zeventien, die slechts ten gevolge van Koninklijke Besluiten den naam van stad dragen.

Zeer gewigtig zijn ook de opmerkingen over de keuze voor de stedelijke gemeentebesturen, waarbij gehandeld wordt over het Stemregt, de keus voor den Raad (1. Kiezerscollegiën, 2. bevoegdheid om tot lid van den Raad te worden gekozen en toegelaten, en 3. tijd, voor welken de leden van den Raad worden gekozen) en eindelijk over de benoeming van Burgemeester en Wethouders. Bij de keus voor de plaatselijke besturen ten platte lande wordt acht gegeven op stemregt, verkiesbaarheid, benoeming van burgemeester en assessoren, eindelijk op zoogenaamd heerlijk regt. Van dat laatste regt, als geheel buiten verband met den aard onzer instellingen en den tegenwoordigen toestand der maatschappij, verlangt de Schrijver teregt de afschaffing door de Wetgevende Magt.

Over de moeijelijkheid, welke de gebrekkige hierziening der Grondwet in 1840 tegenwoordig veroorzaakt, zoodra men goede bepalingen maken wil, waardoor er eenheid en zamenhang in stelsels van regering en volksvertegenwoordiging zou worden gebragt, weidt de Schrijver uit in zijne Voorrede. Indien er een nieuw ontwerp van wet op het Stem-

[p. 172]

en Kiesregt wordt voorgedragen, is het te hopen, dat er van de inlichtingen en aanmerkingen van den Hoogleeraar partij zal worden getrokken.

Even veel aandacht verdient het werkje van eenen ongenoemde: De conflicten van attributie, uit een geschieden staatkundig oogpunt beschouwd. In het eerste Hoofdstuk levert hij eene geschiedkundige beschouwing van hetgeen met betrekking tot de conflicten in ons vaderland is voorgevallen. Het tweede Hoofdstuk handelt over de bestaanbaarheid van de conflicten met de Grondwet, en de noodzakelijkheid om dit onderwerp bij eene wet te regelen. Da eerste afdeeling van dat tweede Hoofdstuk beantwoordt alzoo toestemmend de vraag: zijn conflicten met onze Grondwet bestaanbaar? De tweede afdeeling, even toestemmend, de vraag: is eene wettelijke regeling der conflicten noodzakelijk? Eindelijk onderzoekt de Schrijver, in het derde Hoofdstuk, aan welke Magt de beslissing der conflicten behoort te worden opgedragen, en beweert, dat zulks behoort te zijn aan den Koning, echter niet aan den Koning als persoonlijk scheidsman, maar alzoo, dat 's Konings Besluit tot handhaving of tot verwerping van het conflict door eenen Minister worde medegeteekend.

Dat, bij het altijd mogelijke verschil van gevoelen, of eene zekere zaak al dan niet een onderwerp van burgerlijk regt is, dan wel of zij is van zuiver administratieven aard, het ontstaan van conflicten niet wel kan worden voorgekomen, zijn wij met den Schrijver volkomen ééns. Waarom zou niet nu of dan de administratieve Magt ter goede trouw kunnen meenen, te moeten oordeelen over een punt, hetwelk aan de beslissing der regterlijke Magt door dezen of genen was onderworpen? En waarom zou de Regter niet eveneens ter goede trouw kunnen meenen, bevoegd te zijn, over datzelfde onderwerp te mogen vonnis vellen? Zietdaar dus dadelijk een conflict. Dat eene wettelijke regeling van de conflicten noodzakelijk is, vloeit voort uit het gestelde. Maar aan welke Magt behoort de beslissing der conflicten te worden opgedragen?

Zoo ras men met den Schrijver aanneemt, dat de Administratieve en de Regterlijke Magt de beide takken zijn der Uitvoerende Magt, dan is niets regelmatiger, dan dat de Koning, die het hoofd der Uitvoerende Magt is, het geschil tusschen de Administratie en de Regterlijke Autoriteiten be-

[p. 173]

slisse. Uitmuntend is de wijze, waarop de Schrijver aantoont, hoe de contrasignerénde Minister, indien eenig geschil van burgerlijk regt alzoo ten onregte aan de Administratieve Magt onderworpen is, kan vervolgd worden zelfs zonder nieuwe wet op de verantwoordelijkheid der Ministers, alleen krachtens Art. 114 en 115 van 't Code Pénal, in verband met Art. 163 der Grondwet en Art. 109 der wet op de Regterlijke Organisatie. Kortom, de Schrijver heeft zijn stelsel zoo goed in overeenstemming gebragt met de Grondwet en de vrijheid der ingezetenen, als slechts mogelijk is.

Doch, is de Regterlijke slechts een tak der Uitvoerende Magt, en is alzoo de Trias Politica een hersenschim? Of is veeleer de Regterlijke de onafhankelijk beoordeelende Magt, terwijl de Uitvoerende Magt de dienares is der Wetgevende bij de in werking brenging en krachtdadige handhaving der wetten, mitsgaders der Regterlijke Magt, bij de gedwongen ten uitvoer legging harer vonnissen? De Koning staat aan het hoofd der Wetgevende Magt, omdat er geene wet is zonder zijne bekrachtiging, aan het hoofd der Uitvoerende Magt, omdat hij de Ministers benoemt en ontslaat naar welgevallen, en aan het hoofd der Regterlijke Magt, omdat er regt gesproken wordt in zijnen naam, overeenkomstig de door hem uitgevaardigde wetten. Maar elke persoonlijke beslissing des Konings in eene Hoogstdenzelven onderworpene twistzaak, b.v. of de Regterlijke, dan wel de Administratieve Magt ergens over oordeelen moet, is of eene beslissing zuiver van Zijne Majesteit afkomstig, en in dat geval strijdig met het constitutionéle Koningschap, of eene daad van den Minister, die het besluit medeteekent, en alzoo eene beoordeeling, door de Uitvoerende Magt in hare eigene zaak, vermits al wat Administratie heet aan de Ministers onderworpen is en van hen inlichtingen en aanschrijvingen ontvangt. B.v. de Ministers bevelen aan de Gouverneurs, te zorgen, dat deze of gene zaak of soort van zaken niet bij den Regter worde beslist. De Gouverneurs werpen daarom conflicten op. De Koning in rade beslist natuurlijk, dat die conflicten moeten worden gehandhaafd: want de Minister kan geen besluit medeteekenen, waarbij eene zaak aan de Regterlijke Magt wordt teruggegeven, indien, overeenkomstig eene ministeriéle aanschrijving, eenig Gouverneur het conflict had opgeworpen. Het kan wel zijn, dat b.v. de Minister van Binnenlandsche Zaken door den Gouverneur het

[p. 174]

conflict heeft doen opwerpen, en de Minister van Justitie het Besluit des Konings medeteekent. Maar zoo de ééne Minister omverwerpt, wat de andere heeft opgebouwd, bestaat er geen stelsel van regering.

Wij meenen daarom te moeten volharden bij ons vroeger gevoelen, dat de Hooge Raad het beste geschikt is, om over het al of niet handhaven van een opgeworpen conflict te oordeelen, vooreerst, omdat de Hooge Raad geene aanschrijvingen doet noch bevelen uitdeelt, hetzij aan administrative autoriteiten, hetzij aan Hoven of Regtbanken, hetzij aan Ambtenaren van het Openbaar Ministerie, en dat collegie dus altijd vreemd en onzijdig is in de zaak; en ten tweede, omdat, gelijk wij in dit Tijdschrift reeds vroeger aanwezen, de Hooge Raad, uithoofde van de wijze zijner zamenstelling en den kring zijner werkzaamheden, meer is dan een enkel regtsprekend ligchaam in burgerlijke en strafzaken. Immers ook de Ministers staan voor denzelven te regt. De Hooge Raad oordeelt dus ook over staatszaken; en, volgens de theorie van den Schrijver dezer brochure, zou men den Minister, die ten onregte een conflict had helpen handhaven, bij dat staatsligchaam kunnen aanklagen. Langs eenen omweg komt de opperste beslissing dan toch bij den Hoogen Raad: waarom niet liever regtstreeks? Waartoe aanklagten uit te lokken, die men gemakkelijk kan voorkomen door den Hoogen Raad de zaak zelve te laten uitwijzen?