Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

[p. 93]

Boekbeschouwing.

Geschiedenis van de Kerkhervorming in Friesland, door Dr. E.J. Diest Lorgion, Predikant te Stiens, enz. Te Leeuwarden, bij W. Eckhoff. 1842. In gr. 8vo. VIII en 167 bl. f 1-80.

Oorspronkelijk had de Eerw. diest lorgion het plan opgevat, om een geschiedkundig Gedenkboek voor de Hervormden in Friesland uit te geven, hetgeen deels de hier geleverde beknopte Geschiedenis der Hervorming in Friesland, deels eene naamlijst der Predikanten zou behelzen, die van de Hervorming af tot op heden toe aan de Hervormde Gemeenten in Friesland het Evangelie hebben verkondigd: de laatste bewerkt door Z.E. Ambtgenoot t.a. romein. Daar echter de inteekening op dit Gedenkboek weinig deelneming scheen te vinden, en deszelfs kostbaarheid vooral door het vermelde tweede gedeelte veroorzaakt werd, besloot de Heer diest lorgion de vruchten van zijn historisch onderzoek afzonderlijk uit te geven, en hij heeft zich hiervan op zoo loffelijke wijze gekweten, dat wij ons haasten de aandacht van ons publiek op dit werkje te vestigen, en hem onzen dank voor het hier geleverde te betuigen.

Het bestaat uit vier hoofddeelen. Na eene korte Inleiding wordt vooreerst gewezen op de pogingen, in Friesland aangewend, om de kerk, gelijk men het noemt, in de kerk te hervormen. De ontwikkeling van een nieuw Christelijk leven in Friesland, na den ijzeren slaap der middeleeuwen, wordt met korte en fiksche trekken geschetst. De redenen, die Friesland in het bijzonder, vroeg voor de Hervorming deden rijp worden, worden met een' echt pragmatischen blik overzien. En nadat meer bijzonder op een' gellius bouma en stefanus sylvius is gewezen, worden wij ten tweede nader bekend gemaakt

[p. 94]

met de wijze, waarop de Kerkhervorming in het jaar 1566 openlijk in Friesland ingevoerd, maar weder onderdrukt werd. Veel belangrijks vernemen wij hier van de wijze, waarop het verbond der Edelen ook in Friesland bijval vond, van het gedrag des bekenden stadhouders aremberg, en van de invoering en bestrijding der Hervorming, niet alleen te Leeuwarden, maar ook te Franeker, Sneek en elders. Het derde Hoofdstuk vangt met alva's komst in de Nederlanden aan, en eindigt met de pogingen, door casper robles aangewend tot herstel van de Roomsche eerdienst, en met de vlugt van den lafhartigen stadhouder joost van schouwenburg. Het vierde Hoofdstuk, de zegepraal der Kerkhervorming over allen tegenstand verhalende, loopt door tot aan de geheele afschaffing der Roomsche Godsdienst in Friesland, en geeft ten slotte nog een belangrijk overzigt van de rigting, welke de Kerkhervorming in dit merkwaardige gewest genomen heeft. Nog worden ons uit het Leeuwarder protocol enkele proeven medegedeeld van de denkwijze en den geest der Hervormden in die dagen, welke inderdaad hoogst belangrijk mogen heeten. Het geheel wordt met eenige authentieke stukken, als bijlagen, besloten, welke, behalve hare eigendommelijke waarde, ons vooral merkwaardig waren, als proeven, hoeveel meer echt Evangelische vrijzinnigheid er kort na de Hervorming in de Gemeenten en bij de Leeraren heerschte, dan na 1618 en 1619.

Deze zeer beknopte inhoudsopgave zal wel reeds den lezer opmerkzaam gemaakt hebben op den rijkdom van zaken, die hem hier in een kort bestek wordt aangeboden. De geleerde Schrijver, reeds door zijne belangrijke Akademische Dissertatie gunstig bij ons Godgeleerd publiek bekend, heeft ons hier weder eene schoone proeve van zijnen lust en zijne geschiktheid tot wetenschappelijk onderzoek gegeven. Hij heeft wel gebruik gemaakt van hetgeen bij latere schrijvers hier en daar over de Hervorming in Friesland is medegedeeld, maar niet minder uit oudere schriften en zooveel mogelijk gelijktijdige berigten geput, vooral uit schotanus en winsemius. Hier en daar

[p. 95]

ontdekten wij, bij het gebruik der bronnen, eene historische Critiek, die wel is waar meestal slechts op zaken van ondergeschikt belang kon worden uitgeoefend, maar ons toch van des Schrijvers scherpzinnigheid en naauwkeurigheid een allezins gunstig oordeel deed voeden. Wij verlangen, dat de Schrijver op dit werkje de aangekondigde Geschiedenis der Hervormde Kerk in Friesland late volgen. Zijn geschrift mag inderdaad niet alleen voor de bewoners van dat gewest, maar ook voor alle beoefenaars der schoone historische wetenschap, ja ook voor ieder' Christen, die de geschiedenis met een Christelijk oog beschouwen wil, hoogst welkom heeten. Wij meenen, dat door zulke Monografiën het best de weg gebaand wordt tot eene allesomvattende Nederlandsche Kerkgeschiedenis, zoo als wij die nog steeds missen en wenschen.

Kon het ons niet vreemd voorkomen, dat de aangekondigde Naamlijst weinig algemeene deelneming vond: wij mogen echter den wensch niet onderdrukken, dat niet alleen in Friesland, maar in al onze provinciën, zoodanige naamlijsten konden uitgegeven worden, liefst met korte biografische aanteekeningen voorzien. Welk een nog onbekende schat zou daardoor voor de speciëele historiographie ontsloten worden! Voor enkele personen is zulk een arbeid en zwaar, en hoogst ondankbaar tevens. Kon zij niet veel gemakkelijker en onkostbaarder uitgaan uit den boezem onzer Classikale en Provinciale besturen?

Er is meer dan een bijzonder punt, in welks opvatting wij van den geleerden Schrijver zouden meenen te moeten verschillen. Wij noemen hier alleen den Beeldenstorm, bladz. 53. Doch niet alleen verbiedt ons bestek, om hieromtrent in nadere woordenwisseling te treden, maar ook brengt ons doel liever mede, dat wij het werkje aan een grooter publiek aanbevelen, terwijl toch de geleerde van beroep van zelf het met oordeel des onderscheids zal gebruiken. Wij eindigen daarom, met opregtelijk den wensch des Schrijvers over te nemen, ‘dat dit geschrift moge medewerken tot meerdere waardeering der Kerkhervorming, maar tevens iets moge bijdragen, om te ver-

[p. 96]

hoeden, dat hare waarde verder overdreven worde, tot minachting van latere tijden en inzonderheid van onzen leeftijd.’ Inderdaad, ook hier hebben wij gezien, dat het licht der Hervorming zijne schaduwzijde had, en dat ook in dit opzigt de raad van den Prediker, H. VII:10 diepe wijsheid ademt.