Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 742]

De modderwellen op Java.

Den 11den Mei 1842 werd ik, in gezelschap reizende van den Heer lysius, adsistent bij de zijdecultuur, in de gelegenheid gesteld, een der zeldzaamste natuurtooneelen van naderbij te beschouwen, namelijk: de modderwellen van Koewoe-Bledoek (ontploffing, donder, enz.) Koewoe. De welwillendheid van den Heer van der poel, adsistent-resident van de afdeeling Grobogan, verleende ons daartoe postrijtuig; terwijl de Heer Controleur der cultures remi van Prowodadi ons op den togt wel wilde vergezellen. Deze wellen zijn gelegen in het district Koewoe, afdeeling Grobogan, residentie Samarang, 17 palen verder dan Prowodadi, en 59½ paal (bijkans 20 uren gaans) ten zuidoosten van Samarang. De weg derwaarts loopt geheel door vlakke rijstvelden, en mag onder de beste en gemakkelijkste van Java worden gerekend. In de nabijheid van het moeras stroomt eene rivier onder den naam van Kali loessie. Ik reken, dat dit punt zich niet hooger dan 200 voeten boven de oppervlakte der zee zal verheffen; terwijl er geene bergen in den omtrek nabij liggen; het minst verwijderd is het lage gebergte van Patti, ten noorden; overigens ziet men uren ver niets dan de vruchtbaarste rijstvelden; hoewel op weinigen afstand van de wellen de grond schraler schijnt te worden. - In de nabijheid gekomen van het punt, waaromtrent onze nieuwsgierigheid zoozeer was gaande gemaakt, vernamen wij eenen doffen slag, als die van een zeer ver kanonschot, en zagen boven den grond witte rookwolken zweven. Het moeras berekende ik op eene lengte van ruim 10 minuten gaans en eene breedte van 5 minuten: deszelfs rigting loopt van het noordwesten naar het zuidoosten. Het is eene vlakte, die geheel uit zwart slijk bestaat, slechts aan de kanten begangbaar; de plantengroei heeft er geheel opgehouden. Ik vernam, dat in den droogen moesson de grond witter en zeer gespleten is. Eene vreemdsoortige verschijning grijpt op dit slijkveld plaats: op vele punten, (ja, men heeft er wel eens 1200 geteld) borrelt het slijk bij tusschenpoozen naar boven, spat met geweld uiteen, en laat eene dikke witte rookwolk ontsnappen, die, laag bij den grond zwevende, zich spoedig in den dampkring verspreidt. In het midden bevindt zich de grootste wel, die ik

[p. 743]

wel op 30 voeten in omtrek schat; meermalen wierp dezelve eene slijkblaas op van meer dan manshoogte; ja, somtijds zag ik de geheele plek zich in groote golven bewegen, die, onder loslating van zwaren rook, de slijkbrokken meer dan 20 voeten in de lucht en in de rondte verspreidden: het meeste ploft echter in de wel neder, om zich een oogenblik daarna weêr te doen opheffen. Eene dito groote wel bespeurden wij noordelijker; de overige zijn van minder aanbelang, en niet altoos op dezelfde plaatsen. Deze ontploffingen gaan van een geluid vergezeld, dat door het Javaansche woord bledoek bijzonder goed verzinnelijkt wordt. Geheele stilstand is er nimmer in dit moeras; de langste tusschenpoozing der groote wel was 25 tellens. Jammer, dat men de wellen niet kan naderen, omdat men overal gevaar loopt in den grond te zakken. In het midden is het moeras geheel ontoegankelijk; ik zoude anders gaarne de temperatuur van het slijk en den aard van den rook onderzocht hebben, die nu door den wind geheel van ons werd afgedreven. Wij zagen evenwel eene menigte Javanen dezen poel met de uiterste voorzigtigheid en bedaardheid doorkruipen; als 't ware de amphibiën van dit verraderlijk oord. Zij scheppen namelijk het water, dat zich uit het opgeworpen slijk verzamelt, bijeen, waartoe hunne kennis van de plaats hun alleen de stoutheid geven kan. Dit water is zeer zout, en levert aan de inlandsche bevolking jaarlijks 2000 pikols (elk van 125 pond) zeer bruikbaar en smakelijk zout op. Het moeras is omringd van hutten, waar de Javanen dit water in gespleten bamboezen van zelf laten uitdampen. Ik heb iets van het slijk, het zout, enz. aan eenen onzer vaderlandsche scheikundigen toegezonden, die, zoo ik hoop, deszelfs bestanddeelen nader zal bekend maken. Zoude hier eene onderaardsche scheikundige werking bestaan, waardoor dit zout gevormd wordt, en waarbij zich die damp, welligt koolstofzuurgaz, ontwikkelt, dat, te zamen geperst, aanleiding geeft tot die modderexplosiën? - Ik vernam, dat op eenigen afstand een meertje ligt, dat ook gedurig modder doet opwellen; terwijl in het Demaksche, misschien echter op 25 palen afstands van hier, zich een dor stuk grond moet bevinden, waar eene groote hoeveelheid ontvlambaar gaz steeds van onder de aarde zich ontwikkelt: deze plaats hoop ik later te bezoeken; doch voor heden keerden wij zeer voldaan terug van een natuurverschijnsel, dat in deze vulcani-

[p. 744]

sche gewesten tot de zonderlingste en treffendste behoort. Het is ons de reis dubbel waardig geweest.

Samarang, 13 Mei, 1842.
j. munnich.

NB. De Javanen hebben, even als omtrent andere zaken, die de bewondering gaande maken, ook omtrent dit hun bijzonder geloof. De welvoegelijkheid verbiedt mij, hunne historie hiervan in haar geheel te verhalen; doch het komt hierop neder, dat eene groote slang zich in deze wellen gestort heeft, met oogmerk om aldaar eenen weg te zoeken naar Java's zuiderzee, waar zich haar vader, zekere radin (Inlandsch hoofd) bevindt. - Mijn bediende onthaalt mij van tijd tot tijd op wonderlijke geschiedenissen van groote slangen en duivels (setans), die - hij zelf gezien heeft.