Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 651]

Eigenaardige fabrijk te Weenen.

‘Kamers te huur op de eerste verdieping,’ las ik op een verhuurbordje, trad binnen, steeg den trap op, en klopte aan de eerste deur, welke ik ontmoette.

‘Is dit de woning, die te huur staat?’ vroeg ik eene meid, welke mij opendeed.

‘Waas i nit,’ (ik weet het niet) antwoordde zij mij in den Weener tongval, en verlegen zag ik naar iemand om, die mij het verlangde berigt zou kunnen geven.

Uit een aangrenzend vertrek klonken lagchende kinderstemmen en vrolijk gezang; ik bedacht mij niet lang, maar klopte aan en opende de deur.

Een zonderling gezigt vertoonde zich voor mijn oog.

Aan lange tafels, rondom de zaal langs de wanden geplaatst, zaten of stonden jonge meisjes, naar het scheen tusschen de zes en tien jaren oud, zindelijk gekleed, vrolijk en met den blos der gezondheid op de wangen, de kleine mondjes onophoudelijk snappende of zingende, terwijl de handjes werkten, dat het een lust was om te zien.

Eer ik echter ontdekken kon, waarmede deze kinderen zich eigenlijk bezig hielden, trad een oud man met een echt aartsvadersgezigt op mij toe, en vroeg, wat mijn verlangen was.

‘Het is hier tegenover,’ onderrigtte hij mij, toen ik de reden mijner komst gezegd had, ‘eene regt nette woning; alleenlijk, naar ik hoor, kan er moeijelijk gestookt worden. De bewoner zal denkelijk niet te huis zijn, want zoo even heb ik hem zien uitgaan.’

Als een bescheiden man had ik dit nu ook moeten doen; maar het verheugend gezigt dezer vrolijke kinderen had voor mij iets zoo aanlokkelijks, dat ik er mijn oog niet van kon aftrekken; het was mij, als keek ik op een bloembed vol rozenknoppen, door de helderste Meizon verguld.

‘Gij zult mij mijne stoornis wel ten goede honden,’ stotterde ik, maakte eene buiging, en keek inmiddels al voort naar de kleine meisjes.

De patriarch lachte.

‘Bedrieg ik mij niet,’ zeide hij, ‘zoo bevreemdt u de arbeid dezer kinderen, welks doel gij waarschijnlijk niet begrijpt. Treed vrij nader, Mijnheer, en bezie mijne fabrijk.’

[p. 652]

Zonder mij over de onderstelling van den ouden man verder uit te laten, schoot ik als een pijl uit een' boog naar de tafel, keek hierheen, keek daarheen, en was even wijs als te voren.

Hier stonden een paar meisjes en knipten strooken papier van een paar duim lengte; een paar andere bestreken ze met lijm, en weder andere plakten ze op elkander; eene volgende groep streek ze glad, waarna ze tot de verder staande overgingen, waar het eene eind omgekruld en weder op nieuw met eene kleefstof overtogen werd; - den verderen voortgang kon ik, daar de tafels, waar zulks gebeurde, te ver verwijderd stonden, niet meer nagaan.

‘Gij bevindt u hier,’ nam de grijsaard weder het woord, als had hij mijn weinig begrip der zaak geraden; ‘gij bevindt u hier in eene fabrijk van lucifersdoosjes. Volg mij, bid ik u, een oogenblik door mijne nederige werkplaats, en gij zult u overtuigen, dat ook het beuzelachtigste bedrijf door orde en gepaste hantering de oplettendheid waardig kan worden.’

Wij gingen nu de tafels langs, waarbij de oude heer moeite had om de kinderen in toom te houden, die door zijne tegenwoordigheid geheel en al uit het spoor geraakt schenen te zijn: hier greep er een naar zijne hand, om ze te kussen, of ten minste te drukken; daar trok er hem een aan zijn kleed en lachte hem, wanneer hij omkeek, vriendelijk toe, blijde van slechts een' blik van hem weggesnapt te hebben; hier hing zich een troep aan zijne armen en knie; daar bragt men hem eene voor hem bespaarde perzik, met vrolijk gejuich over zijne voorgewende verrassing; hier werden hem woorden van liefde toegeroepen; daar klouterde een klein, onbedeesd ding, met rasch besluit, op eene naburige tafel, pakte den grijsaard, in het voorbijgaan, om den hals, en drukte hem een' hartelijken zoen op de wangen: het was eene opschudding en een geweld, dat van de vorige orde geen spoor meer overgebleven was.

‘Zie mij dat wilde tuig eens aan!’ zeî meesmuilend de fabrikant, en in zijne oogen was een vochtige glans te zien, terwijl hij vruchteloos poogde, vastheid aan zijne stem te geven; ‘de kleine nesten mogen mij zoo weinig lijden, dat ik vreezen moet, zoodra ik mij onder haar laat zien, bijna aan stukken gereten te worden! Maar komt, kinderen,’ ging hij voort, zijne stem tot eenen toon van strengheid ver-

[p. 653]

heffende, die elk der kleinen genoeg wist dat hem geen ernst was, ‘schaamt u voor dezen vreemden heer, en laat eens zien, of gij ook hups vlijtig werken kunt. Die mij lief heeft, gaat terstond aan den arbeid.’

Pijlsnel vlogen de kinderen naar hunne plaatsen, en thans kon ik mijnen Cicerone verstaan, die mij al de gedeelten van het bedrijf uitlegde.

‘Ziehier,’ zeide hij, ‘op deze wijs worden de strooken gesneden en, van hand tot hand gaande, geglad, gelijmd, gevouwen, omgeslagen, aaneengevoegd en van onderen vastgeplakt; aan de achterste tafel worden de deksels gemaakt, en daarmede de laatste hand aan het werk gelegd. Alles gaat als van een leijen dakje; het werk van de volgende sluit op dat van de vorige; de eene hand helpt de andere, gelijk bij alle menschelijke bedrijven het geval moet zijn, zal het goed gaan; stukje voegt zich aan stukje, en in een' oogwenk kunt gij zulk een beuzelachtig gewrocht der menschenhand van deszelfs eerste ontstaan af tot op deszelfs voltooijing zien voortloopen. Van nijd, haat of wangunst, wegens beter aandeel aan het werk, zult gij geen' zweem ontdekken; geen der kleinen dingt naar voorrang; geen harer acht zich beter dan de overige; elk is tevreden, wanneer slechts het werk goed van de hand gaat en zij haar kleine loon verdient. De meisjes kennen echter geene hebzucht; geld verdienen is voor haar geen doel, maar om zoo te spreken een punt van eer, waardoor zij in de burgerlijke maatschappij een voor haren leeftijd gepast gewigt erlangen. Hierbij streelt haar ook de gedachte, dat zij aan hare arme ouders eene kleine bijdrage tot de broodwinning verschaffen; zij zijn op eene gemakkelijke, winstgevende wijze bezig, en terwijl ik voor het niet opkomen van eenige kwade gewoonten of ondeugendheden zorg, beijver ik mij, haar liefde tot arbeid, verdraagzaamheid en blijmoedigheid in te boezemen, zoodat noch hare ligchamelijke noch hare zielsontwikkeling in het geringste komt te lijden.’

‘Maar hoe,’ vroeg ik bescheiden, want de man boezemde mij innige achting in, ‘hoe staat het met het onderwijs, met de godsdienstige opvoeding?’

‘ Wanneer ik u zeg, dat ik de meisjes alleen voor de uren buiten den schooltijd aanneem; dat ik mij van week tot week de getuigenissen van school- en Godsdienstonderwijzers doe voorleggen; dat ik zelf met de kleinen over spraakkunst,

[p. 654]

Godsdienst, het leven van jezus en bijbelsche geschiedenis repetitie houde; dat het haar grootste vermaak is, wanneer ik mij in haar midden nederzet, haar iets verhaal of vraag, zoo zult gij u gerust kunnen stellen en geene bedenking tegen mijne inrigting met u nemen. Mijn geweten is niet zoo inschikkelijk, dat het mij vergeven zou, indien ik laaghartig genoeg ware, mijnen eerbied voor de opvoeding aan - een winstje op te offeren.’

Met warmte drukte ik den man de hand; ik zou ze hem wel hebben willen kussen; de vrolijkheid der kinderen, de ordentelijkheid van geheel hun gedrag, en de blijkbare liefde, waarmede zij aan den grijsaard gehecht waren, lieten geenen twijfel aan de waarheid van al wat hij gezegd had.

Hij verklaarde mij vervolgens, hoeveel gros luciferskokertjes op éénen dag vervaardigd, hoe zij betaald en hoe den kleinen hare arbeidsloonen toegedeeld werden; vervolgens besloot hij met de woorden: ‘De kinderen zijn, eigenlijk gezegd, mijne weldoensters en kostwinsters; dit weet ik zeer goed, en behandel ze daarom ook als een dankbaar vriend. Ik had in mijne jeugd, niet geheel zonder vrucht, een goed onderwijs genoten, en kwam naar Weenen, om er mij een middel van bestaan te verschaffen; doch alles mislukte mij, en met mijne thans overledene vrouw geraakte ik in de nijpendste behoefte. In dezen toestand kreeg ik eene aanbeveling aan eenen fabrikant van scheikundige bereidingen, die mij een klein inkomen verschafte, door mij de papieren kokertjes te laten vervaardigen, welke hij voor chemische zwavelstokken noodig had. Gij weet, hoe snel deze nieuwe uitvinding de vroegere middelen van lichtontsteking verdrongen heeft; weldra kon ik niet meer voorzien in den overgrooten voorraad, welken de fabrikant behoefde, en nu viel ik op het denkbeeld, hetwelk gij hier, tot deszelfs volkomenheid gebragt, in werking ziet. Een tot zoo kleine handgrepen beperkt bedrijf past natuurlijk het best voor kindervingertjes, die dan ook, volgens mijn voorschrift en aanwijzing, het geheel volbrengen; inkoop en voorbereiding behooren daarbij tot mijne taak. Thans ben ik, Gode zij dank! tegen vijandige aanvallen des noodlots beveiligd, en geloof mijne welvaart, met een gerust geweten, als de vrucht mijner vlijt, mijner nijverheid, te mogen beschouwen. Sluit ik eenmaal de oogen, zoo zijn mijne erven reeds benoemd.’

Hier boog zich de man, als afscheid nemende, voor mij;

[p. 655]

ik drukte hem nogmaals de hand met dien druk, door welken de harten elkander begroeten, en ging heen met de borst vol aandoening en vreugde. Die met zulke gevoelens leeft en werkt, al beweegt hij zich slechts in een' kleinen kring, is een edel man.

Gij Heeren en Dames, die zoo menigmaal een luciferskokertje verachtelijk wegwerpt, wanneer deszelfs inhoud verbruikt is, neemt voortaan deze dingskens met iets meer achting in handen; laten zij u, als voorbeeld van zinrijke en beloonde werkzaamheid in het klein, niet geheel onbelangrijk voorkomen.