Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 291]

Gevoel voor kunst en kunstverdiensten.

De beroemde canova, het voorbeeld van polycletes van Argos gedachtig, als die een' ronden Tempel, van marmer uit Paros, in Epidaurus, uit eigene middelen deed bouwen, besloot, in navolging hiervan, in zijne geboorteplaats Possagno, op eigene kosten, een Kerkgebouw te doen verrijzen, om daarbij tevens een blijk te geven van zijne Godsdienstigheid en vaderlandsliefde.

Het ligt niet in ons doel, om van dit gewrocht der schoone Bouwkunst in de bijzonderheden te gewagen. De eerste steen aan hetzelve werd op den 11 Julij 1819 gelegd, en daarop met het werk aangevangen, waarvan echter de edelmoedige Bouwheer de voltooijing niet beleven mogt. Canova stierf in 1822 te Venetië, den verderen opbouw der kerk aan zijnen broeder, onder het bestuur van bekwame kunstenaars, opdragende. Zijne laatste woorden waren: Possagno en de kerk!

Hierover alzoo niet verder uitweidende, wenschen wij eenige bijzonderheden te vermelden, die ten bewijze verstrekken, in welk eene hooge mate het gevoel voor kunst en kunstverdiensten bij de Italianen wordt aangetroffen, en waardoor zij metterdaad verdienen, andere Natiën, met name ook de onze, ten voorbeelde gesteld te worden.

Het is natuurlijk, dat de bewoners van Possagno, bij het stijgen van de vermaardheid van hunnen verdienstelijken Dorpgenoot, een levendig aandeel namen in den door hem verworven roem, waarvan een gedeelte, als 't ware, op hen terugkaatste; maar zoodra hij aan zijne voormalige gemeenteleden zijn voornemen tot den vermelden kerkbouw openbaarde, verwekte zulks eene bovenmatige vreugde en de uitboezeming der warmste dankbaarheid jegens den hoogvereerden Landsman. Woorden en betuigingen schenen echter deze eenvoudige Dorpelingen te koel, om van hunne gevoelens te doen blijken, en zij beijverden zich, om, met uitzondering van gehouwen steen en marmer, tot de daarstelling van het grovere muurwerk (moellon) het hunne bij te dragen. De bewoners van de omstreken der gemeente leverden het grove zand en den kalk.

Canova, die zich over al deze aanbiedingen opregtelijk

[p. 292]

verheugde, verklaarde inmiddels, dat hij een arbeidsloon voor 250 werklieden, mitsgaders de ongelden van vervoer der materialen, wilde bekostigen. Intusschen was de ijver zoo groot en algemeen, om tot den opbouw te helpen bijdragen, dat zelfs de meisjes zich bevlijtigden met het aanbrengen van kleine en voor hare krachten berekende noodwendigheden, waartoe de avonden en de zon- en feestdagen, na volbragte Godsdienst, werden bestemd. De kunstenaar, hierdoor innig getroffen, bestemde eene gift van duizend lires, om, telken jare, onder de maagdelijke bevolking van Possagno te worden verdeeld. Hij liet bijzonder hiervoor zamengestelde schuifsleden vervaardigen, ten einde den last der draagsters te verligten; en het was een eigenaardig en treffend schouwspel, te zien, hoe eenige honderden meisjes, in haar zondagskleed gesmukt en met een' krans van bloemen in de haren, paarswijze, zingend en vrolijk, met beladene of geledigde sleden heen- en wedertrokken.

Dusverre de mededeeling der historische bijzonderheid, waaromtrent wij nog het een en ander wenschten in het midden te brengen.

Gaarne schenken wij aan de opmerking onzen bijval, volgens welke het lofwaardig gedrag der bewoners van Possagno en deszelfs omtrek, voor een gedeelte, aan Godsdienstijver kan worden toegeschreven; maar geen onpartijdige zal willen beweren, dat de Godsdienst hier uitsluitend op den voorgrond staat; en mogt die bewering al bewijsbaar zijn, dan nog aarzelen wij niet, om de bevolking van Possagno, van wege hunnen betoonden ijver, te prijzen, en hun gehouden gedrag te roemen boven dat van zoo velen, die, in de zaak van de Godsdienst en de openlijke Godsvereering, eene groote mate van traagheid en onverschilligheid aan den dag leggen.

Wij verklaren het edel en navolgenswaardig gedrag, dat wij schetsten, (zonder daarom den Godsdienstzin buiten te sluiten) als een gevolg van levendige dankbaarheid en een opgewekt gevoel voor kunst en kunstverdiensten.

In het nederig dorpje - zoo verbeelden wij 't ons - is, sedert jaren, door de gedienstige Faam, de roem van casova's verdiensten verbreid, en telken male is het gezegd en herhaald: ‘Hier werd hij geboren, die, door zijne kunstgewrochten, zijnen naam en dien van Possagno onsterfelijk maakte! Hij is onze medeburger! Hij is onze Landsman!’ en op die wijze deelde elk in zijne verworvene ver-

[p. 293]

maardheid. Maar, terwijl er aan canova gedacht wordt, vergeet hij, ten top van eer gestegen, het afgelegen oord zijner geboorte niet, en het denkbeeld wordt levendig in zijne ziel, om dat vergeten plekje door een luisterrijk godsdienstig gesticht te verheerlijken. Het denkbeeld is zijns waardig; en dat het tevens waardig is aan hen, die gevoel bezitten voor het schoone, en kunst en kunstverdiensten naar waarde weten te schatten, heeft de uitkomst geleerd, blijkens de vermelde geschiedkundige bijzonderheden.

Het is zoo, erkentenis' staat daarbij wel vooraan en in de eerste plaats; maar kunstzin en kunstliefde, gepaard aan het gevoel voor ware verdiensten, verhoogen de uitwerkselen dezer erkentenis bij eenvoudige Landbewoners. Bij hen zou men zich met bloote betuigingen van dankbaarheid voor de bewezene eere, het onbeteekenend dorpje aangedaan, hebben kunnen vergenoegen; maar daartoe is hun gevoel voor kunst en kunstverdiensten te fijn, te vurig, te hoog opgewekt. Het te stichten kerkgebouw zal een kunststuk zijn, dat in den lof van volgende geslachten zal deelen; en ook in dien lof - den lof tevens van canova - willen zij deelen. Wat zij geven kunnen, geven zij: metselsteen voor het grove muurwerk (moellon), het grove zand en den kalk schenken zij, en daarbij beijveren zich alle, zelfs maagdelijke handen, om aan den spoedigen opbouw bevorderlijk te zijn. Zoo hoog staat de kunst en de verdiensten van den kunstenaar bij deze eenvoudige Dorpbewoners in eere!

En zou men dan, waar de historie ons zulke daden vermeldt, niet op dezelve, als op voorbeelden der navolging waardig, wijzen mogen? Men stoft wel eens op de meerdere kennis en verlichting, die hier te lande, boven andere Staten, met name ook Italië, worden aangetroffen, en wij zijn verre van dit voorregt gering te schatten; maar wij mogen toch, op onze beurt, bescheidenlijk vragen: waar toch huist, ondanks die meerdere kennis en verlichting, dat gevoel voor kunst en kunstverdiensten, die waardering van het schoone, onder onze, zoo het heet, meer bevoorregte Landgenooten? De Italiaansche gondelier, de pakdrager, de visscher kent zijnen ariosto, tasso en dante; maar vraagt onze kruijers, sjouwer- en voerlieden eens naar cats en huygens, vondel en hooft? De Italiaan doet de zangen der oud-vaderlandsche Barden hooren; en wat hoort men hier, doorgaans, langs onze straten, anders dan laffe,

[p. 294]

walgelijke en zedelooze deunen? En de gewrochten der kunst? deze worden in Italië in aandenken en eere gehouden; terwijl straatjongens, in Haarlem en Rotterdam, de beeldtenissen van coster en erasmus met slijk, vuilnis en steenen werpen, als wilden zij eene parodie leveren op de beschaving, kennis en verlichting, waarop ons Vaderland overigens, den Hemel zij dank! roem mag dragen.

Ja, waarom het verbloemd? In dat Land, hetwelk, in zoo menig opzigt, in vroegere eeuwen, aan Europa den weg aanwees tot den tempel der kunsten, is, bij het gros der bevolking, vooral in de lagere standen, schier geen gevoel voor kunst en kunstverdiensten te bespeuren! De waarheid is hard om te hooren, maar te wederspreken is zij niet; en zeker mag men vooronderstellen, dat het te Possagno gegeven voorbeeld in Nederland geene navolging vinden zou onder eenvoudige Landbewoners.

De echte kunst wint, bij al de eere, die haar wedervaart, niet het minste; maar daar, waar het gemoed van den mensch voor haar noch voor ware kunstverdiensten iets gevoelt, is het groot verlies aan de zijde dier ongevoeligen. Immers mag men redelijkerwijze besluiten, dat het gemoed, hetwelk de vatbaarheid mist, om door zinnelijke vormen, uit het gebied van het schoone ontleend, aangedaan en gestreeld te worden, ook weinig toegankelijk zijn zal voor hetgeen in de zedelijke orde der dingen schoon en beminnelijk mag heeten.

Veel, zeer veel blijft er alzoo nog overig te doen, om die ongevoeligheid voor kunst en kunstverdiensten, die vooral onder onze lagere volksklassen, helaas! zoo algemeen wordt aangetroffen, voor eene meerdere belangstelling te doen plaats maken. Het aanwijzen der middelen daartoe ligt buiten de grenzen van dit vlugtig opstel, waarbij wij alleen op hetgeen elders plaats vindt wilden wijzen, of het welligt, hier of daar, de onverschilligheid en slaperigheid, die hier te beklagen valt, althans eenigermate, mogt verminderen.