Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De invloed des Gevoels op den geest en de verstandelijke vermogens. Redevoeringen van Mr. H.A. Spandaw. Met bijgevoegde Aanteekeningen. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1842. In gr. 8vo. VIII, 120 en 91 bl. f 2-25.

In dit werkje komen drie Redevoeringen voor, door den Heer spandaw binnen Groningen in het Genootschap ter bevordering der Natuurkundige Wetenschappen gehouden; zij zien het licht op herhaalde uitnoodiging van het Bestuur des gemelden Genootschaps en op vriendelijken aandrang van eenige zijner toehoorders, wier oordeel en goedkeuring door zijn. Ed. op hoogen prijs worden gesteld.

Wij zijn verheugd, dat de verdienstelijke Redenaar aan dit billijk verlangen gehoor gegeven heeft, en het publiek deelachtig heeft willen maken hetgeen oorspronkelijk voor een' kleinen en bepaalden kring is uitgesproken; voornamelijk omdat het onderwerp over de hoogste belangen van onzen tijd de doelmatigste wenken en waarschuwingen geeft. In eene eeuw, waarin het zinnelijk nut en eigenbelang, waarin industrie, berekening en handel, het gebied van het schoone, ware en goede zoo zeer pogen te overschaduwen, geeft het eene aangename gewaarwording, eenen man van rijpe jaren en ondervinding, met het vuur en de kracht der jeugd, zijne stem te hooren verheffen tegen de eenzijdige rigting, die de geest des tijds heeft genomen, en de gevaren te hooren afschilderen, waarmede deze het thans levend geslacht bedreigt.

In de eerste Redevoering handelt de Spreker over den invloed des gevoels op den geest en de verstandelijke vermogens in het algemeen. Hier verdiept hij zich niet in afgetrokkene bespiegelingen, maar geeft duidelijk de slotsom zijner overdenkingen, in eene juiste beschouwing van zijn onderwerp, op, waardoor het ontegenzeggelijk blijkt, dat

[p. 725]

het gevoel in een naauw verband met de geestelijke en verstandelijke vermogens van den mensch staat, en dezelve ten spoorslag moet strekken, om zich boven den zinnelijken kreits te verheffen, ten einde hij het doel zijner bestemming bereike, die geenszins tot dezen aardschen kring beperkt is. De Spreker is even ver van eene overprikkelde sentimentaliteit als van eene koude verstandelijke berekening verwijderd, maar geheel van het harmonisch verband van al onze vermogens overtuigd, waarom hij dus aan het gevoel geenen meerderen invloed toekent, dan met rede en verstand bestaanbaar is.

In de tweede Redevoering behandelt de Heer spandaw den invloed des gevoels op de beoefening der poëzij. Zelf een verdienstelijk Dichter zijnde, is zijn Ed. hier op éen' gelief koosden grond, en levert dus de blijken van zijne grondige theoretische en practische kennis der dichtkunst, en van hare geschiedenis in onze dagen. De ware Dichter, door het heilig gevoel voor het schoone bezield, moet, boven den geest zijner eeuw verheven, dien naar het hoogere en onvergankelijke pogen te rigten, en zich niet laten wegslepen door de eenzijdige en zinnelijke neiging, die dezelve heeft aangenomen. Hoe weinig Dichters van onze dagen beantwoorden aan deze verhevene bestemming, en huldigen niet eenen verkeerden geest, die hun eenen voorbijgaanden en bedwelmenden wierook schenkt! Dit wordt met het voorbeeld van byron, victor hugo, la martine, en zelfs met dat van walter scott en göthe bewezen; terwijl daarentegen schiller van dit euvel vrij was, en de groote bilderdijk het verre beneden zich rekende, ja liever een' hevigen strijd met dien geest aanving.

Eindelijk wordt in de derde Redevoering de invloed des gevoels op de schilder- en beeldhouwkunst, de muzijk, de welsprekendheid, en op de beoefenaars der wetenschappen, bepaaldelijk die der natuurkunde, op den historieschrijver en op den Godgeleerde beschouwd. Even als in de beide vorigen, komen hier de voortreffelijkste en juistste aanmerkingen voor, die van den helderen geest en de warme belangstelling voor het ware en goede in den Redenaar getuigen. Een geoefende smaak en gegronde kennis is hier het rigtsnoer voor eene levendige geestdrift voor alwat edel en grootsch is, en voor een' echten Godsdienstzin, die even

[p. 726]

zeer boven eene bekrompene formulier-orthodoxie, als een koud en troosteloos rationalismus verheven is.

In de uitgebreide Aanteekeningen, achter deze Voorlezingen gevoegd, worden, uit vele belangrijke geschriften en hedendaagsche meest geachte journalen, uitvoerige bijdragen geleverd, om het gezegde te bevestigen en nader te ontwikkelen. Zij mogen sommigen wat te lang voorkomen; voor hem, die met het onderwerp en de bedoelingen van den Heer spandaw is ingenomen, zijn zij zulks niet. Maar zij sterken hem in de overtuiging, dat zijn Ed. door de uitgave zijner Redevoeringen aan zijne land- en tijdgenooten eene wezenlijke dienst gedaan heeft, waarvoor Ref. hem dank zegt, en hem vele lezers niet alleen, maar ook vele behartigers van zijne welgemeende opmerkingen toewenscht.