Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 605]

Vrijmoedige stemmen tot behoud van 's Rijks Athenaeum te Franeker. Door Mr. A. Telting. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1842. In gr. 8vo. 39 bl. f : - 40.

Bekend is het, hoeveel er in den laatsten tijd gesproken is over eene opheffing van het Athenaeum van Franeker. Rec. behoort niet onder het getal van hen, die dezen maatregel wenschen. De bezuiniging voor 's lands kas is hier te onbeduidend, dan dat men staatkundig zoude handelen, daarvoor de goede meening der inwoners van zulk eene belangrijke provincie, als Friesland, in de waagschaal te stellen. Wat maakt f 20,000 uit op de millioenen onzer staatsrekening? De Heer telting verheft mede zijne stem tot behoud van het Athenaeum, en wij vereenigen ons van harte met zijn verlangen, schoon wij op zijne redeneringen nog al wat zullen moeten afdingen.

Hij begint met te spreken over Frieslands regt op het bezit eener hoogere school. Hij is regtsgeleerde, en daarom verwondert het ons, geene meerdere en betere regtsgronden door hem te zien aangevoerd. Toen de Heer van asch van wijck zijne stem voor Utrecht verhief, grondde hij het regt vooral op de oorspronkelijke acte, waarbij de souvereine magt aan de stad het voorregt der hoogeschool ten eeuwigen dage had verleend. Van dergelijk eenen regtsgrond vinden wij hier niets. Het is waar, de Franeker Akademie werd door de Staten van Friesland voor Friesch geld gesticht; maar zoo diezelfde Staten de magt bleven bezitten, waarvan het tegendeel niet wordt bewezen, om, zoo zij dit noodig oordeelden, de Akademie weder op te heffen, zoo is deze magt ook op den tegenwoordigen Staat overgegaan, die natuurlijk hetzelfde gezag oefent als de vroegere Staten. Frieslands regt zou dus op geheel andere en duchtiger gronden moeten worden bewezen, eer de regering zich daardoor genoopt voelde, om het haar toegeschreven plan te laten varen.

Wat in dit eerste deel gezegd wordt, vond veel beter eene plaats in het tweede, waar over Frieslands billijke aanspraken op het behoud eener school van hooger onderwijs wordt gesproken. Daar behooren de herinneringen van den oorsprong der school, gelijk daar met regt wordt herinnerd, dat Friesland, in vergelijking van andere gewesten, schaars bedeeld is met inrigtingen des rijks, ofschoon het veel aan

[p. 606]

het rijk opbrengt, en dat de billijkheid dus vordert, het niet te berooven van het weinige, dat het bezit.

In het derde deel wordt de zaak beschouwd uit het oogpunt van belang voor de provincie. Het is eene school van kennis en beschaving, en deze verspreiden zich van daar over dit geheele gewest. Rec. beaamt dit gaarne, en beschouwt ook zelf uit dit oogpunt het behoud van Franeker als van belang. Maar de Schrijver had daartoe niet noodig, om op verhandelingen, in departementen der maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen gedaan, te wijzen, noch op commissiën over het al of niet wenschelijke van het begraven buiten de kerken, enz.; door dergelijke dingen zal hij eerder de lachspieren zijner tegenstanders in beweging brengen, dan hen overtuigen. Als hij eindelijk Franekers billijke aanspraken doet gelden, stemt Rec. in vele met hem in.

Of dit boekje evenwel veel zal afdoen, daaraan twijfelen wij. De Friezen zelve hebben hunne zaak bedorven, door hunne zonen niet dan in luttel aantal naar Franeker te zenden. Het staat te vreezen, dat de school van zelve zal ophouden, bij gemis van leerlingen. En wat baten alle redeneringen, waar zulke daadzaken spreken? Wat kan men het Gouvernement tegenwerpen, zoo het daarop wijst, om het overtollige des Athenaeums te betoogen? Wil Friesland het behouden, zoo zorge het, dat deszelfs jongelingschap daar studere! Zoo zorge het, dat het den Hoogleeraren, bij de grootste bekwaamheid en bij den besten wil, niet aan de gelegenheid ontbreke, om te onderwijzen! Daardoor alleen kan de opheffing van het Athenaeum welligt niet alleen uitgesteld, maar verhinderd worden. Anders moet het in allen gevalle den dood aan uittering sterven; en de Friezen habebunt, quod sibi imputent!