Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De Schieringers en de Vetkoopers, Romantisch-dramatische Tafereelen uit de Geschiedenis van Friesland, in de XVde Eeuw; door Mr. A. van Halmael, Jr. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1841. In gr. 8vo. 213 bl. f 2-80.

De Heer van halmael, schoon zelf geen Fries van geboorte, behoort onder de ijverigste voorstanders en beoefenaars van Friesche Geschiedenis en Oudheden. Hij maakt deze studie dienstbaar aan zijne liefhebberij voor tooneelpoëzij, en verscheidene stukken, door hem in het licht gegeven, zijn aan de Friesche Geschiedenis ontleend. Ook in den bundel, die voor ons ligt, is dit het geval, en de bekende twisten tusschen Schieringers en Vetkoopers hebben den dichter de stoffe gegeven tot zijnen tegenwoordigen dramatischen arbeid. Hij heeft het hooge treurspel verlaten en

[p. 563]

zich tot het dusgenoemde historiespel bepaald; gelijk men dat van den grooten shakspeare kent. Hij bestemde ze niet voor het tooneel; iets vreemds altoos voor dramatische dichtstukken, die, zoo het Rec. voorkomt, daarvoor altijd bestemd en geschikt moesten zijn. Doch wij hebben geen regt, om van den dichter iets anders te vragen, dan hij heeft willen geven, en moeten zijne stukken uit het standpunt beschouwen, waarop hij zelf ons heeft geplaatst. Wij verwachten dan ook hier niet dat hoogere in poëzij en bedoeling, hetwelk het treurspel kenmerkt; wij zoeken niet naar het vrees en medelijden opwekkende, dat de zedelijke schoonheid der tragedie uitmaakt. Het onderwerp zelf is geheel veranderd; eenheid van handeling, ja, wordt gevorderd, maar het is eene eenheid op veel uitgebreider schaal; zij bepaalt zich tot de eenheid der historie; het moet een afgesloten deel der geschiedenis zijn, niet uit die geschiedenis zelve eene bepaalde, afgezonderde handeling. Groote vrijheden ten aanzien van tijd en plaats worden vergund, en de dichter brengt ons van het eene deel des lands tot het andere naar willekeur over, en laat dagen, weken en maanden tusschen het eene tooneel en het andere, althans tusschen het eene bedrijf en het andere, verloopen. Het historiespel wordt dus eene gedramatiseerde voorstelling van het eene of andere belangrijke gedeelte der geschiedenis, vooral wanneer, gelijk hier geschiedt, historische trouw op den voorgrond staat, en zelfs een wijsgeerig overzigt van de wijze, waarop Friesland aan de Hertogen van Saksen gekomen is, bedoeld wordt.

Men zou kunnen vragen, of dit laatste doel aan de bewerking der stukken, als drama's, niet geschaad heeft, en of het dichterlijke onder het historische niet wel eens wat veel geleden heeft. Over het algemeen echter heeft Rec. deze stukken met veel genoegen gelezen. Het dramatiseren der geschiedenis is den Heere van halmael zeer goed toevertrouwd; hij houdt de aandacht en belangstelling bezig, schrijft, gelijk bekend is, zeer goede verzen, teekent de karakters met juistheid af, en bezit alzoo vele vereischten, die hem in zijne onderneming moeten doen slagen. Niemand, die eenigzins met de geschiedenis bekend is, en zich in den tijd weet te verplaatsen, zal dan ook deze stukken onvoldaan ter zijde leggen. Men zal niet verwachten, dat

[p. 564]

Rec. van deze stukken eene dorre schets zal geven. Zijne lezers zouden daaraan weinig hebben, en de dichter zou zich kunnen beklagen, dat daardoor een slecht denkbeeld van zijne historiespelen werd gegeven. Het eerste draagt den titel: de twist om Bolsward; het tweede speelt vier jaren later en heet: Friesland in 1498. In beide speelt gosliek jonghama de hoofdrol; en beide behooren tot elkander, omdat men in het laatste vervuld ziet, wat men in het eerste reeds heeft zien voorbereiden, de vestiging van het gezag des Saksischen Hertogs in Friesland, ten gevolge van de list en baatzucht van jonghama, die geene offers, zelfs niet dat van de onafhankelijkheid des vaderlands, te groot rekende, zoo hij zijn doel, heerschappij voor zichzelven, slechts bereiken mogt.

In het karakter van dezen gosliek jonghama komt het Rec. voor, dat eene der poëtische fouten dezer stukken gelegen is. Geschiedkundig moge het getrouw zijn geteekend; als hoofdpersonaadje voldoet hij niet. Hij boezemt geene genoegzame belangstelling in. Egoïsme en baatzucht is de groote karaktertrek, die hem kenmerkt. Maar deze doet hem dikwijls eene zoo ellendige rol spelen, dat men zich met onwil van hem afwendt, en in zijne laagheid zelve is niet genoeg, wat belang inboezemt. Uit een dichterlijk oogpunt beschouwd, is dus dit karakter mislukt. Dit heeft, dunkt ons, op de teekening ook van andere personen eenen nadeeligen invloed gehad, en b.v., zoo het Rec. voorkomt, aan het karakter van bocke harinxma iets weifelends gegeven. Het is, alsof de dichter gevoeld heeft, dat deze veel meer, dan zijn zwager gosliek, de belangstelling moest trekken, en dat hij daarom zichzelven bedwongen heeft, en hem zooveel mogelijk weder op den achtergrond heeft zoeken te brengen; hetgeen vooral in het tweede stuk plaats heeft. Zoo kan het ook geschiedkundig waar zijn, dat foockel hottingha eerst aan tjerck juwingha verloofd is geweest, en naderhand de vrouw is geworden van juw botnia; voor de poëtische schoonheid van het drama is deze afloop toch niet gunstig, en zoo getrouw behoefde de dichter zich toch ook wel niet aan de geschiedenis te binden.

Op het voorbeeld van shakspeare heeft de Heer van halmael de poëzij hier en daar met proza afgewisseld, en dat wel daar, waar de ten tooneele gevoerde personen lie-

[p. 565]

den uit het volk zijn, en dus eene minder deftige taal moeten spreken. Deze vermenging van poëzij en proza, in het eigenlijke treurspel stellig af te keuren, is in het drama misschien minder verwerpelijk. Gemakkelijk evenwel is het niet, om dit proza op eene goede manier in het gedicht in te vlechten. Shakspeare was vooral niet minder blijspeldichter, dan tragicus, en wist aan die prozaïsche tooneelen eene levendigheid, geestigheid en oorspronkelijke luim bij te zetten, waardoor wij ze dikwijls niet minder bewonderen, dan de ernstiger tooneelen. Het komt Rec. voor, dat de Heer van halmael deze gave te veel mist, en dat daardoor de proza-tooneelen de minste zijn, en niet die losheid en gemakkelijkheid, die puntigheid en eigenaardigheid hebben, die ons het gemis der poëzij vergoeden.

De dichter houde ons deze aanmerkingen op de hier geleverde stukken ten goede. Rec. heeft ze, ondanks dezelve, met veel genoegen gelezen, en maakt hem slechts opmerkzaam op datgene, wat bij eene herhaalde proeve ware te vermijden en te verbeteren.

In de voorrede verdedigt de Heer van halmael zich tegen aanmerkingen, op zijne vroegere stukken gemaakt. Rec., die vroeger geen stuk van den dichter in eenig tijdschrift beoordeelde, behoeft zich dus ook het hier gestelde niet aan te trekken. Alleen komt het hem voor, dat die verdediging niet overal even geldig is. Wanneer men den Heer van halmael voorwerpt, dat hij soms der taal geweld aandoet; als hij zegt: zich wreken van den smaad, zich van iets beklagen, dan is het niet voldoende, dat hij zich op enkele voorbeelden van groote mannen beroept. Ook deze konden dwalen en hebben reeds gedwaald; hij moest bewijzen, dat de zamenvoeging met den aard der taal en de beteekenis der woorden overeenkomstig was. Omdat men misschien op eene enkele plaats in de oude Schrijvers nulli voor nullius of soortgelijke leest, zou men daarom ophouden te beweren, dat dit eene grove taalfout ware? Omdat de Heer van lennep, een uitstekende kenner van onze taal, en haar meer, dan menig ander, meester, zich eene enkele maal een Gallicisme laat ontvallen, is dit daarom goed te keuren of na te volgen? Rec. blijft het er dan ook voor houden, dat de vroeger berispte uitdrukkingen voor het minst niet verkieslijk zijn te achten.

[p. 566]

Op het titelvignet is de houding van sommige personen ongelukkig uitgevallen. Ten slotte bevelen wij de lezing van deze stukken aan de vrienden van dramatische poëzij van harte aan.