Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De Stoommachine in al derzelver toepassingen gemeenzaam verklaard; dat is, ontdaan van alle ingewikkelde berekeningen. Met Platen, en bijvoeging van eene in de Hollandsche, Engelsche en Fransche talen aanwijzende benaming der zamenstellende deelen. Door D. van den Bosch, 's Rijks Hoofdmachinist. Iste Aflevering. Te Sommelsdijk, bij D. Bos. 1842. In gr. 8vo. 16 bl. Tekst en 64 bl. Tafelen en ééne Plaat. f 1-50.

Wij hadden voor den eersten indruk wel gewenscht, dat deze eerste Aflevering meer tekst en minder Tafelen bevat had; de oppervlakkige beschouwer deinst terug bij het zien van die massa cijfers, en oordeelt daaruit al terstond, dat het boek niet beantwoordt aan den titel; bij ziet zoo spoedig niet in, dat die Tafels juist de strekking hebben, om lastige berekeningen voor den gebruiker te ontwijken.

Het werk wordt voorafgegaan door eene Voorrede van den

[p. 494]

Schrijver, uit welke men kan afleiden, dat dit boek, tot eene handleiding voor de zoogenoemde Machinisten dienen kau, en, als zoodanig beschouwd, wordt door hetzelve in eene wezenlijke behoefte voorzien. De Machinisten hebben maar al te dikwijls een zeer oppervlakkig denkbeeld van het stoomwerktuig; de meesten hunner verdienen slechts den naam van stoomwerktuigdrijvers en zijn van stoker tot den rang van Machinist opgeklommen. Wij zijn het geheel met den Schrijver eens, dat de kennis van den aard der bewerking van de verschillende stoffen, welke een stoomwerktuig daarstellen, bij het beoefenen der stoomwerktuigkunde van groot belang moet geacht worden, maar kunnen hem niet toegeven, wat door hem ingewikkeld wordt gezegd, dat menschen, die niet met eigene handen gearbeid hebben, geene vindingskracht in de stoomwerktuigkunde zouden bezitten en niet dan een gebrekkig oordeel over stoomwerktuigen zouden kunnen vellen. Wat toch wordt, bij de thans bijna geheel werktuigelijke wijze van vervaardigen der zamenstellende deelen van stoomwerktuigen, van den handenarbeid! Doch wij willen niet gelooven, dat de Schrijver het zoo gemeend heeft, maar liever aannemen, dat het eene vermaning aan de Machinisten is, om steeds te zorgen, dat zij, zooveel mogelijk, de werktuigen, onder hun beheer gesteld, zelf kunnen herstellen, ja welligt verbeteren, en daartoe behoort voorzeker, met de beperkte voorhanden zijnde middelen, veel kennis en oefening in handenarbeid. Dat men, als voorbereidende kundigheden tot het beoefenen der stoomwerktuigkunde, slechts optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en deelen met cijfers en eenige vaardigheid in het regtlijnig teekenen zoude behoeven, is wat al te weinig gevergd: eene grondige kennis van de leer der evenredigheden zal daartoe ook wel behooren; terwijl het woord stoomwerktuigkunde reeds van zelf op de werktuigkunde wijst; en hoe zal men b.v. de evenwijdige beweging goed kunnen begrijpen en toepassen, indien men niet de gronden der meetkunde verstaat? James watt zou het met de enkele kennis van optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en deelen nooit zoo ver gebragt hebben. Men maakt de stoomwerktuigkunde in het oog van anderen ook niet belangrijker, door te zeggen, dat iedere schooljongen maar dadelijk aan de stoomwerktuigkunde kan beginnen.

Het woord vuurstof voor warmtestof is een weinig uit de

[p. 495]

mode. Overigens hopen wij, dat het den Schrijver in het verbannen van die vreemde woorden, waarvan de meesten onzer stoomwerktuigkundigen zich bedienen, voorspoedig gaan zal; het wordt daartoe waarlijk hoog tijd, als men bedenkt, dat aan somtijds geheel van onze schoone taal afwijkende woorden spottenderwijze de bijnaam van stoomwoorden gegeven wordt.

Maar laat ons zien, wat deze eerste Aflevering ons aanbiedt. De geschiedenis van de eerste uitvinding der stoomwerktuigen, dat stokpaardje van zoo vele Schrijvers over de stoomwerktuigkunde, wordt hier maar even aangeroerd, en daarop al dadelijk tot de verklaring van een stoomwerktuig van dubbele werking overgegaan, hetwelk den lezer aanleiding geeft, om zich met de namen der verschillende deelen gemeenzaam te maken. Deze verklaring laat, met behulp der naauwkeurig geteekende plaat, in duidelijkheid niets te wenschen overig, en verder gaat deze eerste Aflevering niet.

Niet minder dan 62 Tafels zijn bij deze eerste Aflevering gevoegd. De eerste 20 Tafelen geven de benaming, verdeeling en grondslag der Engelsche en Nederlandsche maten en gewigten en de herleiding van de eene maat in de andere op. De wijze, waarop dit bewerkstelligd en ingerigt is, toont duidelijk, dat de Schrijver de herleidingen gemakkelijk weet te maken, en zoover wij weten komen deze Tafelen in geen ander werk zoo uitvoerig voor. De eenige aanmerking, die wij maken, is op het woord Yard, hetwelk de Schrijver met Jard vertaalt. De 21 en 22ste Tafel dient ter onderlinge vergelijking der kwikthermometerschalen van celsius en fahrenheit; de 6 daarop volgende hebben betrekking tot veranderingen in den toestand der ligchamen door de warmte; deze zijn zeer uitvoerig, sommige welligt voor dit werk al te uitvoerig; ten minste kon de vermelding der warmtegraden volgens den Pyrometer van wedgwood wel achterwege gebleven zijn, in aanmerking nemende het gebrekkige, ja onbruikbare van deze en over het algemeen van alle Pyrometers. Het woord dépressie aan het hoofd der 30ste Tafel hadden wij gaarne weggelaten gezien. De meeste der overige Tafelen hebben betrekking op de spanningen van stoom bij verschillende temperaturen; welke stoomspanningen voorgesteld worden, als gemeten wordende, hetzij met dampkringsdrukkingen, hetzij met de hoogte van kwik-

[p. 496]

kolommen, hetzij met gewigten of belastingen. Verder worden de hoeveelheden waters, benoodigd om zekere volume stoom van verschillende spanningen voort te brengen, mitsgaders de warmteëenheden in en de werkkracht van stoom van verschillende spanningen opgegeven. Wij hebben hier alleen het doel der voornaamste Tafelen opgegeven, daar wij met alles stuk voor stuk op te noemen te wijdloopig zouden worden. De inrigting dezer Tafelen is voor het gebruik gemakkelijk, en wij zeggen ook hier weder, dat ons zulke uitvoerige Tafelen, zoo beknopt bij elkander, in geen werk voorgekomen zijn. Wij vertrouwen, dat de opgaven goed zijn; want, hoewel wij er onderscheidene van nagegaan en vergeleken hebben, was dit, vooral, bij de opgegevene warmteëenheden, een verdrietige, ja moeijelijke arbeid. Wij hadden wel gewenscht opgegeven te zien, hoeveel warmteeenheden door de verbranding van één pond goede steenkolen ontwikkeld worden, en hoe veel van die warmteëenheden, bij eene goede inrigting van ketels en vuurhaarden, nuttig aangewend worden, te meer daar de proeven dienaangaande nog al veel te wenschen overlaten.

Na al het boven vermelde zal eene aanbeveling van dit werk wel overbodig zijn. De Tafelen van deze eerste Aflevering hebben, op zichzelve beschouwd, voor den onderzoeker van stoomwerktuigen reeds veel waarde; dezelve kunnen, zoowel in het algemeen, als bij het lezen van het werk, waarvan zij een deel uitmaken, met vrucht gebruikt worden. Wij wenschen, dat de volgende Afleveringen ons in staat zullen stellen, om over het geheel een zoo gunstig oordeel te vellen, als wij dit thans over deze eerste Aflevering hebben kunnen doen, en dat het hier gezegde zal medewerken, om aan dit werk vele lezers te verschaffen.

De uitvoering is net, en de Plaat vergoedt door duidelijkheid hetgeen aan zuiverheid en gelijkheid van gravure eenigzins te kort gekomen wordt.