Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Doreslaar, of achttien jaren later. Eene oorspronkelijke Nederlandsche Geschiedenis uit de eerste helft der zeventiende Eeuw. Door A. de Ribe. II Deelen. Te Amsterdam, bij G. Portielje. In gr. 8vo. 315, 314 bl. f 6-40.

De hoofdpersoon, naar wien deze Roman den naam heeft, is geen wezen der verdichting. Het is Mr. isaac doreslaar, de zoon van eenen Predikant te Enkhuizen, die zich in Engeland nederzette, te Londen wonende als Fiskaal in het regtsgeding tegen Koning karel I gebruikt werd, later, als Resident der Engelsche Republiek in 's Hage zijnde, vermoord werd. Zulke personen, van wier levensgeschiedenis overigens zeer weinig bekend is, worden, dunkt ons, geschikter in eenen Roman ten tooneele gevoerd, dan meer bekende, eigenlijk historische mannen; de geschiedenis loopt minder gevaar van vervalsching bij die lezers, welke niet kundig genoeg zijn, om het ware van het verdichte te onderscheiden. Doreslaar dan komt hier voor als een eerzuchtig fortuinzoeker, die zich, onder den naam eens Duitschen Barons von dohrhoff, in het vertrouwen eener aanzienlijke Hollandsche jonkvrouw weet in te dringen, welke door hare moei, bij wie zij inwoonde, aan het Roomsche geloof overgegeven en naar een klooster stond gezonden te worden. Bij doreslaar bescherming zoekende, werd zij door dezen in het geheim gehuwd en eenigen tijd verborgen gehouden; eer- en staatzucht deden hem zijne vrouw verlaten, naar Engeland oversteken, en daar eene andere huwen. Achttien jaren later werd de dochter der verlatene, onder eenen aangenomen naam te 's Hage levende, trouw bemind door den zoon des waren Barons von dohrhoff, wien de moeder voor den halven broeder harer dochter hield. De komst des vaders, en tevens die van den gevlugten echtgenoot, ontwikkelde de knoop, zoodat alles op een gelukkig huwelijk uitloopt, en doreslaar ook hier onder de hand van eenige sluipmoordenaars sterft, onder welke de in de

[p. 470]

Geschiedenis als zoodanig genoemde Engelschman whiston wordt voorgesteld als een vurig aanhanger van den vermoorden Koning, en aanbidder van de verlatene vrouw, maar afgewezen, omdat haar echtgenoot nog in leven was.

Het verhaal wekt en spant genoegzaam de aandacht, om te bevallen aan die Romanlezers, welken het er alleen om te doen is, ‘hoe het afloopt.’ Ook ten aanzien van verhaaltrant en karakterschildering is de Roman niet zonder verdiensten. De hoofdpersoon, die alles aan onverzadelijke eerzucht opoffert, de listige Jezuit van everghem, de dweepzieke weduwe van weldingen, de hartstogtelijke whitford en anderen, zijn wel in geen romantisch kleed gestoken, maar toch goed geteekend; sommige karakters zijn wel wat afgezaagd, zoo als de Pater, margriet van den dam, de kastelein uit den gouden appel en anderen; schoon de laatste er met zijn kwalijk te pas brengen van spreekwoorden nog al aardig inkomt. Het karakter van egberta, de ongelukkige gade van den eerzuchtigen bedrieger, is niet van overdrevenheid vrij te spreken. De onvoorzigtigheid, met welke zij als jong meisje zich in de bescherming van den gewaanden, haar in allen gevalle weinig bekenden von dohrhoff begeeft, laten wij gelden: zij zag geene uitkomst, en was in oogenblikkelijk gevaar, om opgeligt en in een klooster gestoken te worden, ten einde alzoo gedwongen de Roomsche Godsdienst te omhelzen. Maar dat zij later, na zoo veel beleediging en mishandeling, na jaren lang door den trouweloozen echtgenoot verlaten te zijn, nog zoo aan hem gehecht bleef, zelfs zijn lijk ging zien, en, in een vriendelijk gesprek met de latere gade van den verrader tredende, deze zelfs belangstellend naar hare kinderen vroeg, - dit is overdreven en onnatuurlijk, immers geheel onbestaanbaar met die waardigheid en achting voor zichzelve, waarin de Schrijver haar doet voorkomen.

Wij vinden hier en daar aanmerkingen en tirades, welke niet van den zuiversten smaak getuigen, en waarvan ieder terstond het ongepaste en mislukt aardige moet inzien. Een paar voorbeelden:

‘De andere maagd (wij verzoeken den lezer dit woord slechts in dien algemeenen zin op te nemen, welken men geeft aan de uitdrukking: geestelijken, die soms zeer wereldsch zijn; geleerden, die soms te dom zijn, om alleen te loopen; krijgsman, die nimmer den krijg gezien heeft,

[p. 471]

dan in plaat- of schilderwerk; geneeskundige, die nimmer iemand genezen heeft, en dergelijke) de andere maagd dan’ enz. (D. I. bl. 23.) Welk een wansmaak!

‘Den zich noemenden Baron von dohrhoff, Lezer! zeg ik met voordacht, wijl hij zulks even zoo min’ [moet zijn: weinig; want min is minder, en de vergelijkende trap komt hier niet te pas: deze taalfout is echter vrij algemeen] ‘was, als gij, vermoedelijk, of ik: wie was hij dan? De beantwoording dezer vraag zou menig anderen [e] autheur bewaren tot de laatste 10 à 50 bladzijden van het werk; doch daar ik slechts een eenvoudig verteller ben van hooren zeggen, wil ik het u dadelijk mededeelen.’ Ald. bl. 36. Eene mislukte aardigheid, want dat verborgen houden van den waren naam des hoofdpersoons zou met het plan van den Roman geheel onbestaanbaar zijn. Het wonderlijkst echter zien zulke tirades er uit, wanneer zij op het gebied der staatkunde komen. ‘Veelligt was de beslotenheid in onzer voorouderen huizen, waar geen bespiedend oog van buiten kon indringen, ook een gevolg hunner strengere zeden, en van het denkbeeld van onschendbaarheid aan ieders woning gehecht; terwijl ook onze eeuw, gemakkelijker zedeleer huldigende, den onbeschaamden blik eer in de huizen noodigt, dan afkeert, en het Fransche stelsel van regtspleging en belasting beide het huis des burgers, het heilige grondgebied zijner heerschappij, dag en nacht openzet voor iederen strikruiter, hoppeschaar of hongerigen handlanger der schatkist. Over het verlies van die vrijheid moogt gij treuren, Nederlanders! meer, dan over eene meer of min volmaakte kieswet.’ D. I. bl. 54. Ronduit dit openstaan der bijzondere woningen voor eene leugen verklaren, kunnen wij niet, dan ten aanzien van ‘hongerige handlangers der schatkist’ want wat de Schrijver door ‘strikruiters’ en ‘hoppescharen’ verstaat, weten wij niet. Zijn het echter commiezen of iets dergelijks, weet dan de Schrijver niet beter?

Nog een staaltje: ‘Voor het eerst zag het nieuwere Europa het schouwspel van eenen Koning, door zijne onderdanen voor eene regtbank te regt gesteld. Twee vragen rijzen hierbij voor den denkende op: heeft een volk regt, zijnen Vorst te vonnissen wegens misdrijven in zijne betrekking als Vorst gepleegd? En het antwoord zal bij elken onbevooroordeelde zijn: ja! want hij is mensch, en ieder mensch moet de straf zijner misdaden dragen. Maar de tweede vraag: is het oorbaar of heilzaam? meen ik met neen te moeten beantwoorden, daar (NB!) een Vorst door zijne hooge, erfelijke, levenslange Staatsbediening veelmeer blootgesteld is aan het bedrijven van zulke misdaden, maar vooral’ [dit gaat beter aan] ‘aan kwaden raad, hetzij van onkundige, hetzij van ondeugende raadslieden; waartegen geen ander middel overblijft, dan een verantwoordelijk staatsdienaarschap.’ D. II. bl. 136. Gezwegen nu van dat

[p. 472]

verantwoordelijk Ministerie, hetwelk, hoe noodig ook in eenen constitutionelen Staat, in dezen Roman eene vrij zonderlinge figuur maakt, vragen wij met betrekking tot het cursijf geteekende: moet dan, gelijk uit des Schrijvers woorden regtstreeks volgt, iemand ongestraft blijven, omdat hij gedurig blootstaat voor het gevaar van misdaden? Zoo dit de bedoeling niet is, wat heeft hij dan bij het nederschrijven dier woorden gedacht? Dat hij overigens willem III (een ridderlijk Vorst, voor wien wij de hoogste achting hebben) eenen ‘wreker’ noemt ‘tegen de onderdrukkers van ware vrijheid, tegen de de witten, beverningks, van beuningens, bickers, en andere heerschzuchtige Aristocraten,’ laten wij hem vrij; maar iemand, die zoo apodictisch over personen en tijdvakken uit de vaderlandsche Geschiedenis oordeelt, moest van die Geschiedenis zoo veel weten, dat hij philips II niet ‘den zoon eens geliefden vaders’ (namelijk bij het volk) noemde. Zie D. II. bl. 80 en D. I bl. 195. Keizer karel V was waarlijk meer gevreesd, dan bemind.

Van zijnen stijl zegt de Schrijver in het Voorberigt: ‘Het zal mij aangenaam zijn, als die bevalt; zoo niet, het is mij leed; maar dezelve is mijn eigen, onveranderbare stijl.’ Het zou dus niets helpen, wanneer wij er den man aanmerkingen op maakten; genoeg zij het, onzen lezeren te zeggen, dat die stijl, behoudens eenige waterigheid, over 't geheel vrij wel is; echter niet zoo voortreffelijk, dat dezelve onveranderbaar moet blijven. Zou de naam van den Heer de ribe ook zoo onveranderbaar, of welligt voor afwisseling vatbaar wezen?

Niet overal is het zoogenaamde kostuum goed bewaard.

Van Mevrouwen en visites maken sprak men in de XVIIde Eeuw zoo dagelijks niet (D. I. bl. 56), en dat iemand aan zijne eigene vrouw den pas genoemden titel gaf (D. I. bl. 278) is geheel ontrouw aan de huiselijke zeden onzer voorvaderen.

Tot de misstellingen en fouten, die van onachtzaamheid getuigen, behooren: I. 80: oranje voor Oranje (er wordt niet van den persoon, maar van het Prinsdom gesproken); I. 122: hunne aandacht, van vrouwen; I. 158: de wiskunde, eene wetenschap, waarschijnlijk door de Egyptenaren uitgevonden, wijl, door de overstroomingen van den Nijl, de grenzen der landen verloren gingen. Kent de Schrijver het onderscheid wel tusschen wis- en meetkunde? I. 165: de wonden deden zich afgrijselijk gissen (onveranderbare stijl!); II. 107: frederik, Baron von dohrhoff, moet wilhelm zijn; II. 197. not.: 19 Februarij, moet zijn 9; II. 232: President, lees Resident, enz. enz.

N^o. VIII. Boekbesch. bl. 352, r. 5. staat scarlaci's, lees scharlau's.

N^o. IX. Boekbesch. bl. 398, r. 8. v.o. staat zwijgen, lees zeggen.