Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Abraham de Aartsvader van Arnold Hoogvliet. Nieuwe Uitgave. Te Nijmegen, bij J.F. Thieme. 1841. In gr. 8vo. XXXVIII en 314 bl. f 3-60.

De WelEerw. b. ter haar, ook als Dichter zoo gunstig bekend, heeft gemeend der Nederlandsche letterkunde eene dienst te doen, met eene twaalfde uitgave van hoogvliet's Abraham den Aartsvader te bezorgen; maar alzóó, dat hij daarbij opdragt, voorberigt en lofdichten, die het dichtwerk zelve voorafgingen, zou weglaten; daarentegen eene levensschets des Dichters en eene letterkundige geschiedenis van zijn werk hetzelve voorop zenden, en eindelijk eene reeks van aanteekeningen er achter voegen, waarin de kritiek op verschillende plaatsen wordt toegepast. Overigens heeft hij hier en daar, vooral waar soms een trek van wansmaak of valsch vernuft een der schoonste brokken bedierf, zich eene verandering in den tekst veroorloofd. Voor sommigen zullen die bijgebragte veranderingen, naar hij vreest, te veel, voor anderen te weinig zijn.

Wat ons betreft, wij houden die voor te spaarzaam aangevoerd, en het schijnt ons, dat het dichtwerk zelve, indien men er toch eenmaal wijzigingen in maakte, niet alleen door de nu plaats gegrepene veranderingen, maar ook veel door weglating, zelden door bijvoeging, zou gewonnen hebben.

Wel is ons de beknopte levensschets en de letterkundige geschiedenis, in plaats van het voorwerk der andere uitgaven, welkom; wel kunnen wij ons doorgaans met de oordeelkundige aanteekeningen, aan het einde van het werk

[p. 465]

gevoegd, vereenigen; maar van een' man, als ter haar, zouden wij zoodanig eene omwerking van Abraham den Aartsvader gewacht hebben, als hoogvliet zelf ons zou geleverd hebben, indien hij, in het leven met de kracht der jeugd teruggekeerd, maar toegerust met de kundigheden van onzen tijd en met een meer gelouterden smaak, in ons midden ware opgetreden, om eene nieuwe uitgaaf van zijnen Abraham het licht te doen zien. Van ter haar hadden wij eenen arbeid gewacht, in waarde gelijk staande met dien van bilderdijk aan de Geuzen van o.z. van haren. Menig middelmatig Dichter van ons tijdperk, en aan de zoodanigen ontbreekt het ons niet, zou dergelijke verbeteringen, als in deze uitgaaf zijn bijgebragt, even goed hebben daargesteld; en indien men zich geene omwerking van meerder aesthetisch belang wilde getroosten, bestond er geene reden, om een boek op nieuw te laten drukken, hetwelk op bijna alle auctiën voorkomt.

Waarom het eerste boek of den eersten zang niet dadelijk begonnen met: ‘Het lust mij, Abram, op den togt naar Kanaän?’ voorts eenige verandering gemaakt in de aankondiging van het plan, en, na wijziging van het slot, met het tiende boek het werk voleindigd? Waar dan, bl. 227, Gods Engel andermaal nederdaalt, nadat abraham zich bereid had getoond zijnen éénigen zoon op te offeren, en alzoo uit liefde voor den Eeuwige niet minder te kunnen doen, dan vele afgodendienaars uit vrees voor hunne gewaande Goden; waar die Engel hem toezegt, hoe in of door des Aartsvaders kroost alle volken der aarde zullen gezegend worden, en hoogvliet zelf verhaalt, dat abraham nu een gezigt kreeg, waarin hij geheel de toekomst, ook de verschijning van den Heiland der wereld, doorziet en aanschouwt: dáár had ter haar dat gezigt eenigzins meer in bijzonderheden kunnen ontwikkelen, en abraham met izaak, maar geenszins op dien allegorischen zegewagen, doch slechts dankbaar en juichende tot sara kunnen doen wederkeeren; kortelijk melden, dat hij haar het voorgevallene mededeelt, en dan met een krachtig slot het werk voltooijen, waarbij abraham zou kunnen geschetst worden als den geloofsheld, die gestreden en overwonnen had. Dan zou de Abraham een Episch dichtstuk zijn geworden, een zoogenaamd Heldendicht.

Zou men ook in den aanvang van het tweede boek den Hemelraad niet alzóó hebben kunnen wijzigen, dat jehova

[p. 466]

wierd voorgesteld door een zinnelijk teeken zijner bijzondere tegenwoordigheid, een lichtkolom b.v., waar stemmen en donderslagen uit voortkomen, staande in het midden zijner Engelen (eene voorstelling van den Psalmist); en geenszins om te weten, wat Hij best zoude verrigten, maar om hen in de gelegenheid te stellen hunne gedachten te openbaren, vragende, wat de Hemelvorsten oordeelden doelmatig te wezen? Zou men dan niet hebben kunnen laten spreken, bijna geheel met hoogvliet's woorden, eenen Engel der Regtvaardigheid, eenen der Langmoedigheid, eenen der Barmhartigheid, eenen der Wijsheid enz., en daarop met hoogvliet laten volgen:

De Vader der Genade, in 't heerlijk licht besloten,
Toont, op de reednen van de Wijsheid, aan zijn Grooten
En Hemelraden, nu een onbegrijplijk licht,
Een weêrschijn van den glans van 't eeuwig aangezigt, enz.

Eene omwerking in dezen geest zou zeker des Heere ter haar meer moeite hebben gekost, maar zij zou dan ook zijner waardig zijn geweest. Nu moeten wij het bejammeren, dat een man, tot zulk een werk, blijkens zijne eigene aanteekeningen, zoo uitnemend geschikt, niets anders heeft geleverd, dan hetgeen elk verzenmaker, die een' gezuiverden smaak bezit, van den Abraham maken kon; ja zelfs dat nog niet eens, want er is nog vrij wat valsch vernuft en kwalijk te pas gebragte, steile dogmatiek in overgebleven.

Miskennen wij dus de verdiensten van den Heer ter haar? Neen! wij huldigen die. Wat hij veranderd heeft, heeft hij verbeterd; maar hij had meer kunnen doen. Omdat wij zijne begaafdheden hoogschatten, zijn wij niet voldaan met zijnen arbeid. Als men van hetzelfde werk tot een alledaagsch Dichter of Rijmer zeggen zou: ‘Voortreffelijk! gij hebt het wèl gemaakt; nooit had ik het zoo goed van u gewacht,’ dan roept men den meester in de kunst toe: ‘Gij had iets schooners, iets verheveners moeten leveren; want gij kunt het.’