Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De Zedeleer en Staatkunde der Jesuiten, uit de Schriften van de voornaamste Theologen hunner Orde opgemaakt, door J. Ellendorf. IIde Aflevering, bl. 161-388. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1842. In gr. 8vo. f 1-80.

Overeenkomstig onze belofte, volge dan nu eene korte opgave van den inhoud des merkwaardigen werks, uit welks Voorrede wij de vorige reis het een en ander medegedeeld hebben.

In de eerste Afdeeling ontwikkelt de Schrijver de algemeene grondstellingen der Jezuitsche Zedeleer, door in Hoofdst. I te handelen over het Probabilismus, de methodus dirigendae intentionis, en de restrictio mentalis; door in H. II en III de Zedeleer der Jezuiten, in menigvuldige aanhalingen uit hunne voornaamste erkende Schrijvers, open te leggen, met betrekking tot de 10 Geboden des

[p. 431]

Heeren, welker orde hij volgt. (Op deze manier van eene Goddelijke Volkswet der Israëliten als rigtsnoer voor Christenen te volgen, eene ongerijmdheid, die door Katholiek en niet Katholiek zoo dikwijls begaan is, en nog niet zelden begaan wordt, zullen wij thans, als de hoofdzaak niet rakende, niet spreken.) - Dit onderwerp vervolgt hij in de tweede Afdeeling, door in H. I de verdraaijingen der Jezuitsche Moralisten ten toon te stellen ten opzigte der Kerkgeboden, en in H. II ten aanzien van andere Kerkelijke wetten, verordeningen en bepalingen. - De derde Afdeeling heeft ten opschrift: over de zonde, en doet zien, hoe de Jezuitsche Moraal, zoo wel omtrent de zonde in het algemeen, als omtrent de dusgenoemde zeven hoofdzonden, alle banden van zedelijkheid losmaakt, of, gelijk de Schrijver zelf zich uitdrukt, bl. 161, ‘zich het groote doel voorgesteld heeft, alle zonde uit de wereld weg te redeneren, en het geweten van allen angst te bevrijden. Zij zoekt dit te bereiken door zulk eene bepaling te geven van datgene, wat in waarheid eene zware zonde heeten kan, dat het daardoor werkelijk zwaar moet vallen, eene zware zonde te plegen.’ Maar onder deze rubriek vindt men nog veel in dit Hoofdstuk, wat men onder dit opschrift niet zoeken zou, namelijk den heilloozen invloed der Jezuitsche Zedekunde op geloof, hoop en liefde, op het gebed, op de beneficiën, simonie, geestelijke immuniteit, en asylen, en met een kort woord op de monnikorden. - De vierde Afdeeling handelt over den schadelijken invloed derzelve op de goede bediening en waarneming der Sacramenten. Zeer merkwaardig zijn, bij gelegenheid dat ellendorf van de aflaten spreekt, zijne woorden, bl. 261, 2: ‘Waarlijk, toen luther deze daadzaken ter tafel bragt, en luide zijne stem er tegen hooren liet, hoe kon toen één verstandige nalaten, om zich, voor de zaak van Godsdienst en zedelijkheid, aan zijne zijde te scharen; wie kon toen nog gehecht blijven aan Rome, van waar al die gruwelen waren uitgegaan, dat zelf vermetel ze durfde plegen, en de gepleegde verdedigen? Maar in Rome heeft men alle schaamte uit-

[p. 432]

geschud, en alle verstand verloren. Men meende, in trotschen euvelmoed, door bullen en banvloeken den toorn eener geheele wereld te kunnen ontwapenen; maar men heeft zich jammerlijk bedrogen. De helft van Europa werd van Rome afvallig, en predikt ons, dat de stem der waarheid onmogelijk altijd kan worden onderdrukt, en dat hoogmoed eenmaal vóór den val komt.’ Niet minder opmerking verdienen die, waarmede hij dit gedeelte zijns werks besluit, bl. 286, waar hij verklaart, ‘dat de Jezuiten niet alleen niet in staat zijn, Godsdienst en zedelijkheid heden ten dage te herstellen, maar dat beide onder hunne handen slechts nog dieper zouden worden bedorven; en verder, dat de geheele Orde, wegens de gruwelen der Casuïstiek, die zij in haar midden niet alleen duldde, maar ook verbreidde en beschermde, verdiend heeft, door God, kerk en menschheid voor eerloos verklaard te worden. Wij wenschen, tot eer der laatsten, dat de talrijke Jezuitenvrienden ons regt grondig mogen kunnen wederleggen.’

Het overige gedeelte dezes werks bevat eene beoordeeling van de Staatkunde der Jezuiten, en toont uit de schriften hunner voornaamste Schrijvers aan, welke voor de Maatschappij gevaarlijke denkbeelden zij leeren, vooreerst omtrent de Volkssouvereiniteit, en ten andere omtrent de afzetting der Koningen en het ombrengen der tirannen. Onder het vele merkwaardige, dat hier voorkomt, mogen wij ook wel rekenen de wijze, waarop ellendorf, bl. 303-305, de beschuldiging van de Reformatie afwendt, alsof zij de schuld hadde van de politieke omwentelingen in Europa, en met name van de Fransche revolutie. - Met één woord, hoewel de beschouwing van zoo vele verfoeijelijke grondstellingen, die de zuivere Evangelische Zedeleer verminken en verdraaijen, niet aangenaam is, mogen wij dit werk nogtans aanprijzen, als een opmerkelijk verschijnsel, uit de Roomsch-Katholieke Kerk zelve voortgekomen, dat de snoodheden en gruwelijke leugenleer van deze aartsbedervers der Christelijke Kerk onbewimpeld aan het licht brengt.