Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Beschrijving der Stad Dordrecht, door J. Smits, Izn., Koopman te Dordrecht, en Dr. G.D.J. Schotel, Predikant te Chaam. Iste Aflevering. Met eene Kaart. Te Dord-

[p. 357]

recht, bij Blussé en van Braam. 1841. In gr. 8vo. 70 bl. f : - 90.

Zoo ziet dan de eerste Aflevering van dit zoo lang gewenschte werk het licht, zamengesteld door een tweetal mannen, die zich door vele geschriften reeds lang bij alle vaderlandsche Geschied-, Letter- en Oudheidkundigen gunstig hebben bekend gemaakt, en wier studie zich voornamelijk tot Dordrecht heeft bepaald; want munt de Heer schotel door geleerdheid en diepe ervaring in onze vaderlandsche Geschiedenis, Letter- en Oudheidkunde uit, de Heer smits doet dit door zijne buitengewone geographische kennis van den vroegeren toestand onzes lands. Beide zijn dus voor de door hen opgenomene taak uitmuntend geschikt, en zulks te meer, dewijl zij aan bovengenoemde kundigheden liefde tot hunne geboorteplaats en een onpartijdig oordeel paren.

Men vrage niet: Hoe komen de Schrijvers er toe, om eene beschrijving van Dordrecht zamen te stellen, daar wij in de werken van van oudenhoven, beverwijck, van de wall, en vooral in balen, reeds zoo vele belangrijke zaken vinden opgeteekend? Hoe is het mogelijk, dat de Schrijvers in negen of tien Afleveringen, gelijk aan deze eerste, alles kunnen opgeven, daar het werk van balen onge veer twaalfhonderd bladzijden beslaat? Het is juist de vermijding van die groote omslagtigheid, die de vernieuwde Beschrijving van de oudste onzer Hollandsche Steden, reeds op te maken uit hetgeen wij hier aantreffen, niet alleen noodig doet zijn, maar deze in belangrijkheid zal doen winnen.

Een critisch overzigt van de door de Schrijvers gebruikte bronnen, in eene der volgende Afleveringen, zal hoogstwelkom zijn, daar wij ons hier niet onthouden kunnen de aanmerking in het midden te brengen, dat het zamenstellen van eene Bibliotheek van Nederlandsche Land-, Stad- en Dorpbeschrijvers wel aan vele moeijelijkheden onderhevig, echter eene hoogstbelangrijke bijdrage tot onze vaderlandsche Geschied- en Letterkunde wezen zoude. Niemand zal toch het nut der Stedenbeschrijvingen in twijfel trekken; wie dit deed, dien zouden wij de woorden van zekeren Schrijver toevoegen en zeggen: ‘In den tegenwoordigen stand van zaken, ter voorbereiding van algemeene Beschrijvingen - en van onze algemeene Geschiedenis - kan men vooreerst niet beter doen, dan zich tot bijzondere en plaatselijke me

[p. 358]

dedeelingen te bepalen.’ Over het nut der Stedenbeschrijvingen verder hier geen enkel woord meer; want het strekt Recensent tot genoegen, dat de Lezer in de Stadbeschrijving, die hier wordt aangevangen, niet op die klippen stooten zal, die zoo menigmaal in vroegere Beschrijvingen het hoofd onaangenaam opsteken; als daar is eene uitgebreidheid, die in langdradigheid overgaat, die niets anders dan verveling wekt, en den lezer den dikken foliant of lijvigen kwartijn ongelezen doet uit de handen leggen. Uitgebreidheid, aan belangrijkheid gepaard, is hoogst wenschelijk: maar wie toch onderneemt het, eene Beschrijving van Amsterdam door den verdienstelijken wagenaar door te lezen, die alleen met de Regering der Stad een geheel Deel (octavo uitgave) vult? Zoo achten wij daarom het geheel ondienstig en ten hoogste vervelend, eene dorre lijst van Regeerders, Magistraten en Schepenen in het werk in te lasschen, zoo als zulks onder anderen het geval is in de Beschrijving van Delft bij boitet. Wij vertrouwen dus, dat dergelijke zaken niet in de nieuwe Beschrijving van Dordrecht zullen voorkomen.

De Schrijvers beloven ons, gelijk gezegd is, een negen- of tiental Afleveringen van 70 bladzijden. Belofte van Platen vinden wij niet; echter is bij dit eerste stuk eene naauwkeurige Kaart van Zuidholland in de XIde Eeuw gevoegd. Het werk zal in Hoofdstukken verdeeld zijn; achter elk der Hoofdstukken, hier voorkomende, vinden wij eenige Bijlagen; onder elke bladzijde treffen wij de verschillende bronnen aan waaruit de Schrijvers geput hebben, die dan ook allezins getuigen van hunne belezenheid en uitgebreide onderzoekingen.

Vóór dat zij echter aan de Beschrijving der Stad zelve beginnen, hebben zij gemeend, over dat gedeelte van Zuidholland, waarin Dordrecht ligt, te moeten spreken; en hoogstbelangrijk zijn de berigten, die wij in de drie Hoofdstukken van deze Aflevering aantreffen.

Nadat in het eerste Hoofdstuk over den naam, oorsprong, leen, wapen, kerkelijke onderhoorigheid van Zuidholland zaakrijk gehandeld is, worden in het tweede Hoofdstuk de luchtgesteldheid, gronden en bedijkingen van Zuidholland onderzocht. Hier is de Heer smits opzijn territoir, en dit gedeelte is niet alleen voor de vroegere Geschiedenis en den toestand van Nederland hoogstgewigtig, maar de Natuur-

[p. 359]

kundigen, Zoölogen en Geologen zullen er belangrijke wenken vinden; alles wordt met naauwkeurigheid getoetst; terwijl ook stijl en taal verdienstelijk en zuiver zijn. In het derde wordt over de Rivieren gesproken, de Waal, de Lek en de Maas als de groote, in verschillende rigtingen de landstreek doorkruisende; terwijl de Giessen, de Alblas, de Wercks, de Dussen, de Eem of Alm, de Strijne, de Dubbel of Devel tot de kleine rivieren gebragt worden. De Schrijvers, ruimen toegang tot de Stads Archiven hebbende, bieden hunne Lezers hier vele ongedrukte stukken aan, die het gewigt en de authenticiteit des werks zeer verhoogen.

Het is te wenschen, dat deze onderneming zonder vertraging worde voortgezet. Rec. meent de aandacht van den Geschied- en Oudheidkundige voorloopig genoeg te hebben opgewekt; en het komt hem voor, dat deze Beschrijving van Dordrecht, die aan Burgemeester, Wethouders en Raden der Stad en aan den Heer Mr. j.h. hoeufft is opgedragen, met het Kerkelijk Dordrecht van den geleerden schotel een belangrijk geheel zal uitmaken, dat Dordrecht steeds tot eere zal verstrekken, en toonen, dat de beoefening der vaderlandsche Geschiedenis en achting voor de wetenschappen nog in Nederland bloeijen.