Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 345]

De Zedeleer en de Staatkunde der Jesuiten, uit de Schriften van de voornaamste Theologen hunner Orde opgemaakt, doo^r J. Ellendorf. Met de noodige bekorting uit het Hoogduitsch vertaald door L.A.C. Reigersberg, V.D.M. te Nijkerk. Iste Aflevering. Te Groningen, bij A.L. Scholtens. 1841. In gr. 8vo. XXX en 160 bl. f 1-80.

Zeer merkwaardig is dit boek, niet alleen wegens zijnen inhoud, maar ook en vooral om zijnen Schrijver, en om de wijze, waarop deze er toe gekomen is, om het zamen te stellen, waarvan hij in de zeer lezenswaardige Voorrede een duidelijk verslag geeft, uit welk Referent het hoofdzakelijke zal mededeelen, terwijl hij hoopt, na het ontvangen van de tweede of laatste Aflevering, eene korte opgave van den inhoud des geheelen werks te doen.

Ellendorf is Katholiek, en, gelijk hij zelf zegt, (bl. XVI) ‘bemint met geheel zijn hart de Katholieke Godsdienst, en de door haar geleerd wordende Christelijke Zedeleer.’ Ten gevolge zijner opvoeding, beschouwde hij vroeger de Jezuiten ‘als eene vereeniging van edele mannen, als een sieraad en steun der Katholieke Kerk, als de vaders en opvoeders der jeugd, die den hoogsten trap der Katholieke beschaving beklommen hadden,’ (bl. IX); en in dien eerbied was hij versterkt geworden door het werk van dallas over hunne Orde. Later werd hij tot nadenken gebragt door de Geschiedenis der Jezuiten van wolf, en door de daarin gedurig aangehaalde Lettres Provinciales van pascal, welke beide zeer sterk ten nadeele der Orde getuigden; maar hij schortte zijn oordeel nog op, en helde zelfs voorloopig meer over, om vertrouwen te stellen in pius VII, die de Orde hersteld had. Nog later vond hij te Munster gelegenheid, om in de rijke verzameling van Jezuitische Moraaltheologen, die aldaar bestaat, de schriften te vinden, waarmede pascal zijne beschuldigingen staaft; en hij bevond deszelfs aanhalingen

[p. 346]

allezins echt, onderzocht zelf verder, maakte uittreksels uit Jezuïtische Schrijvers, werd nu van de ontzettende verderfelijkheid hunner Zedeleer en Staatkunde ten volle overtuigd, en moest voor de Roomsche Kerk òf diepe verachting gevoelen, omdat zij deze Orde vrijwillig duldt, ja herstelt, òf diep medelijden, omdat zij zich geheel in derzelver magt bevindt. - Zoodanig was de oorsprong van dit werk, dat hij eerst alleen voor zichzelven, tot zijne eigene grondige kennis van zaken, geschreven had. Doch toen nu, vooral na eene nieuwe en met aanmerkingen verrijkte uitgave van het werk van dallas door von kerz, verscheidene Duitsche Katholieke Tijdschriften den lof der Jezuiten overal begonnen uit te trompetten, alle beschuldigingen tegen dezelve voor lastertaal, ja die voor hen vreesden voor zwakhoofden te verklaren, en deze Orde in en vóór en boven alles aan te prijzen en aan te bevelen; nu besloot hij zijn werk uit te geven, niet alleen om die lofbazuiners te doen verstommen, of tot duchtige tegenbewijzen uit te noodigen; maar ook en vooral uit liefde voor Godsdienst en Vaderland, die beide door den invloed dezer Orde, door de Ultramontaansche partij in de Roomsche Kerk teruggewenscht, met het schromelijkste gevaar bedreigd worden. - Hierop beantwoordt hij nog eenige bedenkingen, die men hem tegen het uitgeven van dit werk zou kunnen maken; zoo als b.v. dat de tegenwoordige Jezuiten overeenkomstig den geest des tijds veranderd en verbeterd zijn; maar te regt merkt hij op, (bl. XIX) dat hunne Orde hersteld is, zonder dat ‘hare regels herzien, en overeenkomstig den tijd en in den geest van christus veranderd,’ zonder dat ‘de vroegere schandwerken, die met hare wettige goedkeuring gedrukt waren, verworpen, herroepen of vernietigd zijn.’ Gaarne erkent hij, (bl. XXII) dat ‘duizenden der Jezuiten de zedelijkste, vroomste en godzaligste mannen waren, duizenden van hen in hunnen kring veel goeds, veel edels daargesteld hebben’; maar tevens beweert hij met regt, dat ‘hare bestuurders, die hare ziel uitmaakten, tot niets deugden, omdat zij slechts het doel hadden, om te heer-

[p. 347]

schen, en om dit doel te bereiken, geen middel hun te laag was, maar het doel allen heiligde.’ - Na nog eene en andere tegenwerping van minder aanbelang beantwoord, en eindelijk opgemerkt te hebben, dat er, vooral in den jongsten tijd, in Duitschland nog weinig grondigs over de Jezuiten geschreven is, behalve ‘een klein, doch hoogstbelangrijk werkje van harless, de Jezuitenspiegel, of: Bestaan er redenen, om voor de Jezuiten te vreezen?’ - na dit alles dan stelt hij zijn geschrift ‘in handen van het Duitsche Publiek,’ met den wensch, dat ‘het veel goeds moge werken, en er iets toe bijdragen, om ons (Duitschers) voor een groot onheil te bewaren.’ - Moge het daartoe ook, zoo veel noodig mogt zijn, in ons Nederland het zijne toebrengen, en dit de vrucht van den nuttigen arbeid des Vertalers zijn! Moge het bijzonder strekken, om den Katholieken Christenen in dit werk van hunnen Geloofsgenoot, die langs den weg des verstandigen onderzoeks tot deze overtuiging van daadzaken gekomen is, de handtastelijkste bewijzen te doen vinden, welk eene vergiftige adder zij in hunnen eigen boezem zouden koesteren, wanneer zij eene Orde lieten insluipen en doordringen, die in hare vroegere geschriften zulke verfoeijelijke grondstellingen nedergelegd en nog nimmer teruggenomen heeft, die niet alleen het reine Katholicisme, maar ook alle Godsdienst, zedelijkheid en menschengeluk met verwoesting bedreigen! Moge het hen overtuigen, dat men zeer wel goed Katholiek kan zijn, en nogtans (zonder daarom de individuën, onder welke ook wij gaarne gelooven dat zeer achtingwaardige menschen zijn, onbepaald te veroordeelen) het Jezuitisme van ganscher harte verfoeijen, en met alle behoedzaamheid en kracht helpen weren en tegenwerken!