Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Herinneringen en mededeelingen van eenen Landschapschilder. Door B.C. Koekkoek, Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1841. In gr. 8vo. X en 292 bl. f 3-60.

Ontmoetingen en beschouwingen op een uitstapje door een klein gedeelte van Duitschland maken niet alleen den hoofdinhoud van dit werkje uit; maar het bevat voor jonge kunstenaars vele wenken en teregtwijzingen, die voor iederen schilder op de baan der kunst gezette overweging verdienen.

Met nog drie Landschapschilders wordt het reisje door den Heer koekkoek aangevangen en geëindigd; en het is op eenen schoonen Augustusdag, dat de togt te Kleef begint en vooreerst tot Dusseldorp wordt voortgezet. Van Dusseldorp gaan de reizigers tot Limburg aan de Lenne; van Limburg

[p. 317]

vervolgen zij hunnen weg naar Remagen, van daar naar Ahrweiler; van Ahrweiler naar Altenahr, van waar zij de terugreis naar Kleef aannemen, en aldaar, na vele gesmaakte genoegens, in welstand aankomen. Alle schoone natuurtafereelen, die deze streken aanbieden, worden door de reizigers met een kunstoog opgenomen en met kunstgevoel beschouwd. In iedere beschrijving straalt de kunstenaar door. Hij schildert met de pen; taal en uitdrukkingen hebben iets piquants; elk tafereel ontvangt kleur en leven: zoo kan alleen de fijngevoelende, de Natuur bestuderende Schilder beschrijven.

Daar hier vele plaatselijke opmerkingen voorkomen, welke door anderen, die, met zucht om het locale en schoone dier streken te kennen, hebben gereisd, zijn aangeteekend geworden, zoo zal Rec. dit een en ander nu voorbijgaan, maar vindt zich echter verpligt, den Heere koekkoek voor het lezend Publiek dank te zeggen, dat hij voor velen een niet onbelangrijk maar regt aangenaam werk verrigt heeft, door hier en daar de legende, aan de benaming en riddergeschiedenis van vele burgen en kasteelen verbonden, te herinneren, te meer daar er aan den Rijn bijna geen burg, rots, kasteel of ruïne is, die niet zijne eigene wonderbare historie, zijnen kwel-, berg- of burggeest heeft gehad: men vindt hier de legenden van den Drachenfels, van Nonnenwerth en de bergruïne Rolandseck, van de Landskroon enz. Een en ander geeft, bij de verhoogde romantische tint, eene aangename afwisseling.

Zoo iemand aanmerkingen over Natuur en Kunst maken mag, dan zal wel onze voortreffelijke Landschapschilder koekkoek daartoe geregtigd zijn. Zoo wel voor oningewijden als ingewijden in de kunst vindt men dus hier veel, dat lezenswaardig is; voor de laatsten veel, dat met de eerste lezing niet behoort verloren te gaan, maar den Schilder in zijn atelier, voor zijnen ezel, moet voor den geest zweven. De jonge kunstenaar vooral leze en beoefene, wat bl. 14 en 15 over het schetsen en de hooge waarde van het schetsboek gezegd wordt. Hij moet zich niet schamen, met zijn teekenboek in de hand te loopen. Het schetsboekje, vol luchtige krabbelingen van beeldjes, beestjes, verschillende groeperingen, waarvan stof en kleur der kleeding zijn aangeteekend, maakt den kunstenaar het componeren op zijne schilderkamer gemakkelijk. De Natuur moet de leidsvrouw van

[p. 318]

den Schilder zijn. ‘Gelukkig de School,’ zegt de Schrijver, ‘waar moeder Natuur op den voorgrond staat, en zij alleen geraadpleegd wordt, om waarheid op het doek of paneel voor te stellen;’ zie bl. 27 en verv., waar het bestuderen der Natuur en de roem der Nederlandsche School, als het kenmerk van het eenvoudig ware met het dichterlijke vereenigende, naar waarde wordt aangewezen.

Ofschoon ons Tijdschrift schier uitsluitend zich bepaalt tot aankondiging van voortbrengselen uit het gebied van Wetenschappen en fraaije Letteren, zoo zullen onze Lezers, daar de vruchten der Poëzij zoo vaak in hetzelve beoordeeld en aanwijzingen tot hare rigtige en verhevene beoefening gegeven worden, het Rec. ten goede houden, dat hij iets uitvoeriger over hare zuster, over Schilderkunst en kunstbeoefening, thans spreekt. Een en ander zal, zoo hij vertrouwt, de hooge waarde van het werkje van den Heer koekkoek nog meer in het licht stellen, en, zoo wij hopen, menig jeugdig talent opwekken, om het zich aan te schaffen.

Om dan nog eens terug te komen op het bestuderen der Natuur, als de gids, die den Schilder, aan hare getrouwe hand gaande, zal afhouden van de paden van het valsche, wansmakelijke, overdreven fantastische in voorstelling, kleur en behandeling, zoo kunnen wij niet afzijn over te nemen, wat deswege op bl. 242 en 243 gezegd wordt, en dat hier tevens als eene eerzuil voor onzen schelfhout kan worden aangemerkt, hem gesticht door eenen kunstbroeder, die niet minder dan hij, in het bestuderen der Natuur, de typen der kunst ons voorstelt. ‘Zeker,’ zegt de Schrijver, ‘ons vaderland levert geene rotsen, watervallen, hooge bergen en romantische dalen op. Eene trotsche, verhevene natuur is in ons land niet te vinden; en nogtans biedt hetzelve ons natuurschoonheden aan, die in vele andere landen maar zelden voorkomen; fraaije veel- en fijnkleurige duingronden en heuvelgroepen, schilderachtige en levendige rivieren, zware boomen en houtmassa's, vrolijke heuvelachtige landschappen, fraaije verschieten en waterplassen. Valt uwe keuze op vlakke, eenvoudige landschappen, dan vindt gij immers in Holland alleen daartoe de rijkste stof. Wilt gij zien, wat er van een vlak, eenvoudig, landelijk tafereel, als hetzelve den stempel der natuur, het merk der waarheid draagt, schoons en bevalligs kan gemaakt worden, beschouwt dan de werken van onzen grooten schelfhout.

[p. 319]

Daarin zult gij de eenvoudige natuur op het sierlijkst, maar tevens met eene getrouwheid en waarheid, wat alleen schelfhout vermag, voorgesteld vinden.’

Het verblijf te Ahrweiler is in een Hoofdstuk vermeld, dat als het belangrijkste van deze Herinneringen mag worden aangemerkt. Het is een klein maar hoogstnuttig Hoofdstuk voor jeugdige Schilders, waarin het studeren naar de onvergelijkelijk schoone Natuur in al deszelfs gewigt wordt voorgedragen. Het is, zegt koekkoek, 1^o. bovenal nuttig en noodzakelijk; 2^o. het verrijkt den geest en men krijgt schoone denkbeelden; 3^o. dit studeren moet onderhouden worden; 4^o. het vereischt moed, geduld en standvastigheid; 5^o. is dit het beste en eenige middel, om tot eene belangrijke hoogte in de Schilderkunst te komen. Wij zouden wel haast iederen jongen kunstenaar aanraden, dit gedeelte uit te schrijven en het zich in het geheugen te prenten. Geen wegwijzer, hoe naauwkeurig en zeker, kan den reiziger in onbekende streken meer waard zijn, dan dit Hoofdstuk den jeugdigen Schilder op het pad zijner kunstoefeningen, waar zoo veel moet onderzocht, gezien en geleerd worden, en waar gevoel en smaak, oorspronkelijkheid en waarheid hem leiden en besturen moeten.

Wat nu verder het reisverhaal zelf betreft: de stijl is levendig en onderhoudend; ontmoetingen met dezen of genen welgedanen en vrolijk de handen wrijvenden Gastwirth, of hupsche en opgeruimde tafelgenooten, zijn in den regten toon geschreven; en, daar sommige heerlijke natuurtooneelen meer gevoeld dan beschreven kunnen worden, heeft koekkoek van verscheidene in zijn schetsboek de afbeelding bewaard. Mogt zijn penseel er ons nog vele te aanschouwen geven, opdat de belangwekkende tafereelen van het schilderachtig-romantische Ahrdal, door zijne kunst met hoog poëtisch gevoel en fijnen smaak gemaald, ons verrukken mogen!

Wil men echter weten, hoe de Heer koekkoek hier met de pen schildert, men leze dan de beschrijving van het Zevengebergte, het Ahrdal en andere, waarvan wij, vreesden wij niet te uitvoerig te zullen worden, gaarne proeven mededeelden. Twee Lithographiën, het Zevengebergte van Bonn te zien, en een gezigt nabij Altenahr, door koekkoek geteekend en door backer op steen gebragt, versieren, met een vignet, de Schilders achter Walportzheim

[p. 320]

voorstellende, bezig eenige schoone partijen te schetsen, het werkje. Het vignet behaagt ons niet; het rammelt, en de voorwerpen, die ten gebruike zich om den zittenden Schilder bevinden, zijn door een vergrootglas gezien.

Het werkje is bij vriendelijken brief aan den Heer c.h. clemens gerigt. Uit denzelven blijkt de hartelijke vriendschap, die de Heer koekkoek voor dezen reeds overleden' verdienstelijken Onderwijzer en Schrijver, die ook als liefhebber der Schilderkunst eenigzins bekend was, koesterde.

Verder zij den Schilder eere, die hier het penseel met de pen verwisselde, om zijne jeugdige kunstbroeders van nut te zijn; die het Publiek eene aangename lektuur bezorgde, en van wiens penseel wij nog vele vruchten hopen in te oogsten tot eer des Vaderlands en der Nederlandsche Schilderschool.

Druk en papier zijn net; de correctie is vrij goed. Wij vonden ergens gedagt voor gedacht, dat daar zeker niet gedaagd zijn kan; nu Cleef dan Cleve; men schrijft Kleef.

De Uitgever hebbe een ruim debiet; terwijl het Rec. mede wèl zijn zal, wanneer deze regelen eenig nut aanbrengen voor jeugdige Schilders, die dit Tijdschrift in handen nemen.