Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 285]

Boekbeschouwing.

Redevoeringen over eenige godsdienstige onderwerpen, door A. Vinet. Naar de derde, verbeterde, oorspronkelijke uitgave. Te Nijmegen, bij J.F. Thieme. In gr. 8vo. XV en 142 bl. f 1-25.

De algemeene titel dezer Redevoeringen van den Geneefschen Hoogleeraar vinet is even onbepaald, als de bijzondere van verscheidene derzelven: naar haren inhoud behooren zij eigenlijk tot de Apologetiek des Christendoms, en naar haren vorm dikwijls meer tot de Verhandelingen, dan tot de Kanselredenen, waartoe zij oorspronkelijk bestemd schijnen te zijn: wij zullen ze dan ook voornamelijk van de eerstgenoemde zijden beschouwen.

De Voorrede des Schrijvers zou Rec. ruime stof tot aanmerkingen kunnen opleveren, al ware het alleen over het gebruik der rede in de zaak des Christendoms, waaromtrent het hier gestelde hem noch helder noch naauwkeurig voorkomt, b.v. de verwarring van rede en aard der zaken, (bl. XI) waarover ook de Vertaler te regt klaagt, en wat daar verder bijgezegd wordt; ook over ‘het verstandelijk geweten, dat voor berouw vatbaar is;’ (?) of bl. XII: ‘De rede getroost het zich de hoofdgronden van het Christelijk geloof niet te begrijpen,’ (?) ‘niet a priori te kennen daarstellen,’ (is dit hetzelfde als het eerste?) ‘en zij geeft dezelve aan het hart over,’ (dus misschien enkel Godsdienst van het gevoel?) Doch wij kunnen hierover nu niet uitweiden.

De zeven Redevoeringen, die in dezen bundel vervat zijn, hebben allen wel eene Bijbelplaats aan het hoofd, maar waarvan voor het overige weinig werk gemaakt wordt. - De eerste is getiteld: De Godsdiensten der menschen en de Godsdienst van God. Bij het eerste zou men, ook naar de inleiding, verwachten eene voorstelling van het ongenoegzame der verschillende Godsdiensten, die

[p. 286]

er op aarde geweest zijn en nog zijn, buiten de eeniglijk en waarlijk geopenbaarde; maar vinet bedoelt ‘Godsdiensten in het Christendom zelf, om zich door zich zelf en door eigene middelen met de Godheid in gemeenschap te brengen,’ welke hij noemt ‘die der verbeelding,’ (zeer oneigenaardig dus genoemd, want het is de godsdienstige aandoening, welke uit de beschouwing der Natuur ontstaat) ‘die van het verstand, van het gevoel, en van het geweten,’ welke allen wij wel erkennen dat onvolledig zijn, wanneer men de Christelijke Godsdienst, over welks waarde vinet vervolgens goede dingen zegt, buitensluit, maar welke hij toch op zichzelve overdreven vernedert; gelijk het ook overdreven, ja vooral het laatste afzigtig is, wat bl. 10 staat: ‘De liefde voor God is den menschen niet aangeboren’; en bl. 16: ‘De mensch moet zijne aangeborene neiging dwingen God lief te hebben.’

De tweede Redevoering handelt over de geheimen van het Christendom, waarschijnlijk in het Fransch les mystères du Christianisme, waarover men hier over 't geheel vrij goede gewone redeneringen vindt, ofschoon er hier en daar op iets overdrevens wel wat af te dingen zou vallen, en waarbij Rec. de ook wel gewone, maar toch wel eens vergetene opmerking herinnert, dat jezus en zijne Apostelen nergens in dien zin van geheimenissen of verborgenheden hunner leer spreken, en dat de Bijbelsche beteekenis van μυστήριον niet de latere Theologische is, die men er wel eens aan gegeven heeft.

De derde Redevoering heeft ten opschrift: Het Evangelie begrepen door het hart, en bevat losse, weinig zamenhangende beschouwingen over het onderwerp, over 't geheel niet kwaad, maar weder iets onbestemds en overdrevens aan zich hebbende. - Men herkent in deze Redevoeringen hier en daar den Franschen geest, die, vooral in zulke soort van geschriften, wel eens door grandes phrases et antithèses brillantes schitteren wil, maar niet altijd op grondigheid bogen kan.

Een kenmerk des Christendoms heet het onderwerp der

[p. 287]

vierde Redevoering al te onbepaald, en het zijn eigenlijk twee kenmerken, de algemeenheid en de duurzaamheid. - Bl. 65, 66 wordt de Israëlitische Godsdienst, als deze kenmerken missende, schijnbaar op ééne lijn gesteld met het Islamismus en de Godsdienst der Hindoes; doch dan is het quod nimium probat, nihil probat, want men ziet uit het Israëlitismus, dat eene Godsdienst Goddelijk zijn kan, zonder duurzaam en algemeen te zijn. Daar evenwel vinet deze twee kenmerken te regt aan het Christendom toeschrijft, is het zonderling, dat hij, bl. 68, 9, zoo redeneert, alsof hij niet vordert, dat hetzelve de Godsdienst van alle tijden worde, of gelooft, dat het dit worden zal, maar alleen stelt, dat het daartoe uit zijnen aard geschikt is. - Wil men voorts een staaltje, welke Dogmatiek hij toegedaan is, men hoore, wat hij, bl. 72, 3, als leeringen van jezus opgeeft: ‘Hij predikte eenen God op aarde; eenen God, tot mensch geworden, eenen God, in armoede geboren; eenen God, aan het kruis genageld’; [dus ook eenen God, gestorven, begraven, opgewekt??] ‘hij predikte eene in de plaatsstelling van den onschuldigen voor den zondaar, eenen losprijs, eene bloedige offerande; hij predikte eene nieuwe geboorte, zonder welke de mensch niet kan zalig worden; hij predikte eene algemeene roeping van allen, eene uitsluitende verkiezing van sommigen.’ Rec. wil er geen woord over verliezen, maar vraagt alleen, of dit in allen deele de Evangelische Dogmatiek is: misschien zou men er van mogen zeggen, wat vinet, bl. 87, zegt, dat ‘die leer geheel is zamengesteld uit vreemdluidende stellingen, waarvan ook reeds de eerste aanblik de rede moet afschrikken’; maar of een redelijk denkend Christen dit met hem van de echte christus-leer zal willen beweren, hieraan twijfelt Rec. wel zeer.

De vijfde en zesde Redevoering hebben het Geloof ten onderwerpe, en betoogen, dat het eene eigenschap van den menschelijken geest is, die veel goeds en groots kan uitwerken, (waarbij het Rec. voorkomt, dat de Schrijver het te veel met vertrouwen of moed verwart;) maar dat de

[p. 288]

hooge waarde en kracht van hetzelve alleen in de Godsdienst van christus te vinden is; en wat er in het tweede gedeelte der laatste, over de waarde van het geloof aan het Evangelie gezegd wordt, is over 't geheel wèl. (Zonderling, meer klank dan zaak, is weder de tegenstelling, bl. 115: ‘Het geloof is, volgens het Evangelie, alleen een middel van behoudenis, omdat het eene nieuwe geboorte is; het geloof is inderdaad minder het middel tot behoudenis, dan de behoudenis zelve; minder de weg des levens, dan het leven zelf.’ Dus vinet weet het beter nog dan het Evangelie?!) Voor het overige zijn vooral deze twee stukken grootendeels Verhandelingen, die als zoodanig weinig voor den kansel geschikt zijn.

De zevende of laatste Redevoering is de eenige, waar de tekst (Eph. II:12: Gij waart zonder God in de wereld,) meer dan lot aanleidend woord gebruikt wordt, en als zoodanig aangeeft de verwijdering der Efezeërs van God vóór hunne bekeering. Maar was ‘al wat paulus met die woorden wilde zeggen, dat het voor den onbekeerden Efezeër even goed was in het geheel aan God niet te gelooven, als aan God te gelooven, zoo als hij deed’? (bl. 125, 6.) Leerde paulus dat op den Areopagus te Athene? Wat zegt de tekst anders, dan dat zij waren zonder de kennis van den waren God? En dan is immers de toepassing op de Christenen (bl. 139) insgelijks overdreven, of woordenklank, die geen duidelijk begrip van zaken geeft. - Wat de Spreker hier voorts (bl. 129-131) zegt over de strijdigheid van Gods regtvaardigheid en goedheid, over ‘de eenigste voldoening, die de Zoon zijnen Vader kon bieden, en God met ons verzoenen’ enz., acht Rec. even onevangelisch, als hij daarentegen de aanteekening des Vertalers, bl. 133, in den Evangelischen geest gesteld vindt, die bij het zeggen van vinet: ‘De Christen alleen heeft eenen God in de wereld,’ opmerkt, ‘dat Gods Geest, ook buiten het Christendom, de harten van menschen, welke zijn maaksel zijn, kan en heeft kunnen geleiden, besturen, en aan dezelve het bewustzijn zijner liefde en genade schenken, dat voor hen, aan

[p. 289]

welke het Christendom is geopenbaard, alleen daarin te vinden is.’

Ofschoon dus deze Redevoeringen belangrijke zaken behandelen, daarover ook het een en ander goeds bevatten, en zich hier en daar door levendigheid van stijl kenmerken, vindt Rec. nogtans (gelijk uit het opgemerkte blijken kan) geen reden genoeg, om die als bijzonder uitstekend aan te bevelen, en de verschijning van meer dergelijke stukken des Stellers, welke de Vertaler als mogelijk stelt, te verlangen.