Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Coenraad van Habsburg, of de verschijning aan den zoom des wouds. Oorspronkelijk Romantisch Tafereel uit de vijftiende Eeuw. Te Amsterdam, bij P.J.W. de Vos. 1841. In gr. 8vo. 346 bl. f 3 - :

De ongenoemde Schrijver van dezen Roman biedt dezen naar het schijnt eersteling met bescheidenheid aan; hij verlangt aanwijzing der gebreken, die zijnen arbeid ontsieren, ten einde er zich in het vervolg voor te kunnen wachten, en betuigt, dat gepaste inlichtingen en teregtwijzingen hem welkom zullen zijn. Wij willen hem de onze niet onthouden; welligt zijn ze hem in een of ander opzigt tot nuttige wenken, en wij kwijten ons tevens van onzen pligt jegens het lezend publiek.

Het is in onzen tijd eene hagchelijke onderneming, als Romanschrijver op te treden. Daar bestaan meesterstukken van in- en uitheemschen oorsprong; dit vak van Letterkunde is tot zulk eene hoogte opgevoerd, de eischen van de lezende en beoordeelende wereld zijn hoog, welligt te hoog; maar het zij zoo; Romans hebben wij niet onmiddellijk noodig; ze

[p. 280]

moeten goed zijn, of althans eenen bijzonder goeden aanleg toonen; anders houdt men ze beter terug.

Dit laatste, aanleg, willen wij aan den Schrijver van dit boek in geenen deele ontzeggen. De vinding spant genoegzaam de aandacht; houdt die althans gaande; want een eenigzins geroutineerd Romanlezer wordt al spoedig gewaar, waar het heen wil, en kan den afloop van het verhaal reeds vóór de helft van het boek gemakkelijk raden. De verhaaltrant is onderhoudend. Worden zedekundige aanmerkingen hier en daar wel wat druk ingevlochten, ze zijn meestal kort en niet ongepast aangebragt. Slechts enkelen zien er wat zonderling uit; b.v. de aanspraak aan Staatsdienaars, bladz. 191. Kortom, over het geheel mag deze Roman nevens vele anderen gesteld, en zal niet zonder goedkeuring gelezen worden.

De Schrijver hoede zich echter in het vervolg: vooreerst voor te groote onwaarschijnlijkheden. Wij weten wel, dat het in een' Roman, zal de leeslust van het min of meer overprikkelde publiek worden gaande gehouden, niet al te dagelijksch moet toegaan; maar est modus in rebus. Golo is een zeer onwaarschijnlijk karakter; niet zoozeer in zijne helsche boosheid, die zich helaas gemakkelijk laat denken, maar in zijne plotselijke bekeering, die ook zoo verlicht godsdienstig is, als men onmogelijk kan onderstellen van de Christelijke opleiding eens ridderlijken roovers van de vijftiende eeuw. Ook ware het niet noodzakelijk geweest de onwaarschijnlijkheid te vergrooten, door hem tot den broeder van geysama te maken. Een vader, die niet zou bemerken, dat men zijn tweejarig dochtertje tegen een ander kind van denzelfden ouderdom verruilde, laat zich ook moeijelijk denken. Bij pasgeboren kinderen mogt dat aangaan, maar een tweejarig meisje! Niet beter is het met de nachtelijke bezoeken van cunegonda bij haren zoon. Deze bemerkt elken nacht eene verschijning, die hem op het voorhoofd kust, en als hij ontwaakt is dezelve verdwenen. Voor eene enkele maal hebben wij met zulk sluimeren vrede, maar maanden lang, elken nacht, is wat kras! Bovendien: er was geen gevaar bij de ontdekking van haar leven aan coenraad, ondanks hetgeen de Schrijver zegt, ten einde het te motiveren. Zonder deze onwaarschijnlijkheid evenwel zou de geschiedenis in een oogenblik ontknoopt zijn. Het karakter van coenraad is ook te weinig karak-

[p. 281]

ter. De Schrijver doet hem voorkomen als bezield met wraakzucht tegen de moordenaars zijns vaders en verwoesters van zijn slot - en nogtans zit hij zonder iets uit te voeren. Nu is hij met deugdzame, ridderlijke gevoelens bezield; dan is één enkel woord van zijnen schildknaap genoeg, om hem tot allerlei onridderlijke wandaden te brengen. Voor eenen ridder der vijftiende eeuw, die als hoofdpersoon moet optreden, is zijn karakter niet vast genoeg. En wat den zoo even vermelden schildknaap aangaat: het is niet waarschijnlijk, dat een zoo verworpene, lage wellusteling adèle weken lang opgesloten en in zijne magt zou hebben, zonder haar te deren.

Eene andere soort van onwaarschijnlijkheden, waartegen wij den Schrijver ten tweede waarschuwen, zijn de vergrijpen tegen het zoogenoemde kostuum, of de inachtneming van tijd en plaats. De Schrijver heeft zeer verkeerd gedaan met zijn verhaal in het laatst der vijftiende eeuw te plaatsen. De geheele houding zijner ridders en ridderlijke burgten, der veten, der wijze van belegeren en oorlogvoeren, hebben meer van de dertiende. Die briefjes van den eenen ridder aan den anderen zijn ook niet natuurlijk: zij zonden hunne wapenherauten of schildknapen met mondelinge boodschappen, en lieten het schrijven aan de monniken en priesters over. Het verhaal mist in allerlei opzigten de kleur der eeuw; zelfs laat de Schrijver in 1470 NB.! ridders en pelgrims van kruisvaarten uit het Heilige Land terugkeeren. Dat was toen reeds bijna een paar eeuwen vergeten.

Ten derde misprijzen wij in dezen Roman te groote inschikkelijkheid voor een groot gebrek van eene hedendaagsche school, te weten, het bij voorkeur schilderen van afschuwelijke karakters, akelige tooneelen en gruwelijke gebeurtenissen. De Schrijver zegt wel, dat zijn oogmerk was, de schoonheid der deugd in het helderste licht te plaatsen, en de ondeugd in derzelver volle (ja wel volle!) afzigtelijkheid en droevige gevolgen te schetsen; maar van het eerste vindt men al zeer weinig. Adèle is zeker een beminnelijk en deugdzaam meisje; maar zij is, met haren vermeenden vader, ook het eenige goede karakter in de gansche geschiedenis. Intusschen, wordt de deugd eerst bij verzoeking gekend: - de Schrijver heeft adèle in dien toestand van zware beproeving niet, of althans niet gelukkig geplaatst; want om zich aan alfred over te geven, moest zij reeds tot

[p. 282]

zekere diepte gezonken zijn; en ter verdediging harer eer doet of lijdt zij niets meer, dan elke andere onschuldige maagd zou gedaan hebben. En wat de ondeugd betreft, deze wordt wel bij voorkeur in hare afzigtelijkheid geschetst. Zelfs zijn ons de tooneelen in de kolenbrandershut veel te afschuwelijk. Wij begrijpen niet, hoe iemand, die elders eenen goeden smaak aan den dag legt, zulke vreeselijke moordtooneelen zoo in het breede schilderen kan. Dergelijken wansmaak laten wij liever aan onze naburen over, en hopen, dat onze Letterkunde er niet door besmet worde.

Dit is het voornaamste, wat wij op dit boek aanmerken. Men voege er bij: dat het in dit verhaal wat heel druk is met zweren, daar de handelende personen elkander gedurig eeden opleggen; dat van tijd tot tijd gewezen wordt op de wegen der Voorzienigheid, in de lotgevallen der hoofdpersonen zigtbaar, hetgeen ons in een verdicht verhaal ongepast, zoo niet oneerbiedig, ja profaan dunkt; dat wij de meermalen voorkomende uitdrukking: door zijn noodlot voortgezweept te worden, liever aan de Duitsche Schicksal-schermers laten; dat bladz. 94 de morgenster aan den hemel staat, en bladz. 104 (weinige dagen later) de avondster, hetgeen eene onmogelijkheid is; dat het min verkieslijk is, de hel eene min verkieslijke plaats te noemen (bladz. 220); en eindelijk, dat de taal hier en daar ontsierd wordt door onachtzaamheden, als: zij schepte zichzelve eene wereld, voor schiep (bladz. 13), eenen zwaren bloedschuld (bladz. 237), daalden men (bladz. 251), ergens na zoeken (bladz. 294), herhaaldelijk stijle hoogte, enz.