Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Aanteekening op de Grondwet, door Mr. J.R. Thorbecke, Hoogleeraar te Leiden. Tweede uitgave. Iste Deel. Te

[p. 272]

Amsterdam, bij J. Muller. 1841. In gr. 8vo. XIV en 355 bl. f 4-20.

Bij allen, wien de beoefening van het Nederlandsche Staatsregt ter harte gaat, zal dit eerste Deel der tweede uitgave van Prof. thorbecke's Aanteekening op de Grondwet reeds bekend, gelezen, bestudeerd zijn. Wij behoeven dan ook niet aan te wijzen, hoe veel deze tweede uitgaaf boven de eerste vooruit heeft. Naar waarheid zegt de geachte Schrijver, bl. X zijner Voorrede: ‘De eerste (uitgaaf) liet het doorgaans bij eene schets; de tweede is meer uitgewerkt, en in zoo verre een nieuw boek.’ Vandaar, dat ook de vorige uitgaaf in één Deel volledig was; terwijl hier het eerste Deel slechts loopt tot Art. 126 der nieuwe, of Art. 128 der vorige Grondwet.

De verdiensten van dit werk uiteen te zetten, is overtollig. Het zij ons alleen vergund, hier en daar eene enkele opmerking mede te deelen.

Op Art. 6 der vorige, en, met wijziging, der tegenwoordige Grondwet, in verband beschouwd met Art. 131 en 132 der tegenwoordige, of Art. 133 en 134 der vorige Grondwet, zegt de Hoogleeraar, dat de census ten platten lande dien in de steden overtreft, en vraagt, of alzoo het getal der bevoegden ten platten lande niet te gering wordt, en of de ingezeten eener landgemeente, wiens vermogen met dat van een' stedeling gelijk staat, min rijp dan deze is, om behoorlijk te kiezen? Maar zou men de vraag niet kunnen omkeeren? Immers ten platte lande worden de leden der Provinciale Staten door de kiezers zelven benoemd; terwijl in de steden de Kiescollegiën slechts de leden van den stedelijken Raad verkiezen, en deze weder de keus doet van leden der Provinciale Staten van wege de steden. Derhalve schijnt men aan de kiezers in de steden zoo veel doorzigt niet toe te kennen, als aan die ten platte lande. Doch deze is geenszins de reden: zij ligt in den aard van ons Kiesstelsel. Niet het volk, in Grondvergaderingen b.v., verkiest zijne vertegenwoordigers, maar de Staten der Provinciën benoemen hen. Die Provinciale Staten worden mede niet door het volk, noch door stemgeregtigden uit het volk verkozen, maar door drie verschillende standen, zoodat zij in waarheid Stendenvergaderingen zijn. De Ridderschap, de Steden, en de Landeigenaars of breedgeërfden, zenden hunne gedeputeer-

[p. 273]

den. Bij gevolg kunnen de Leden der Provinciale Staten niet anders benoemd worden dan onmiddellijk door de Ridderschap; door de Stedelijke Regeringen, als vertegenwoordigers der steden, en door de Kiezers ten platten lande, als vertegenwoordigers der breedgeërfden zelven, geenszins der landgemeenten als zoodanig. Indien men de Stedelijke Kiescollegiën de leden der Provinciale Staten van wege de steden liet benoemen, dan zouden niet de steden als zoodanig, d.i. als zedelijke ligchamen, maar de bewoners der steden, als afzonderlijke personen, vertegenwoordigd worden. Indien men ten platten lande daarentegen geenszins de kiezers zelven, maar door hen benoemde plaatselijke besturen kiezen liet, dan zouden niet de groote grondeigenaars, maar de gemeenten als zedelijke ligchamen vertegenwoordigd worden, en alzoo zou de stand der breedgeërfden geene gedeputeerden ter Provinciale Statenvergadering zenden. Maar juist omdat de Kiescollegiën in de steden slechts strekken tot benoeming van vacaturen in den Raad, terwijl die ten platten lande daarentegen de leden der Provinciale Staten helpen aanstellen, behoort de census ten platten lande, naar evenredigheid, hooger te zijn dan in de steden. Wij hebben geene vertegenwoordiging van de massa der ingezetenen, maar van de verschillende hoofdbelangen der gegoeden; die des Adels en der aanzienlijken; die der steden, d.i. van handel, fabrijken enz., en eindelijk die van groote grondbezitters en van den landbouw. Behoudens beter oordeel, zou Recensent dus meenen, dat men of het geheele Kiesstelsel veranderen moet, en meer in overeenstemming brengen met het denkbeeld eener eigenlijke volksvertegenwoordiging, of dat men, zoo het Kiesstelsel in hoofdstrekking en karakter behouden wordt, ook den naar evenredigheid hoogeren census ten platten lande moet handhaven.

Op Art. 76 der tegenwoordige Grondwet (bl. 200) zegt Prof. thorbecke: ‘Ministeriële onderteekening van wetten beveelt de Grondwet niet. Ook is bij wetten eene verantwoordelijkheid voor den inhoud, gelijk bij Koninklijke besluiten, niet denkbaar. Eene wet, die de Constitutie schond, zou de Minister niet mogen uitvoeren.’ Zeker zal dit beteekenen: ‘indien de Minister zelf begreep, dat de wet strijdig was met de Grondwet, dan zou hij in gemoede verpligt zijn, veeleer af te treden, dan de wet ten uitvoer te leggen.’ En dit staat dus gelijk met de stelling: ‘als

[p. 274]

eene wet aan de Staten-Generaal wordt voorgesteld, en zij oordeelen dezelve strijdig met de Staatsregeling, dan mogen zij dat voorstel niet aannemen: of doen de Algemeene Staten zulk voorstel, dan mag de Koning hetzelve niet goedkeuren.’ Dit is dus geheel eene gewetenszaak. Is eene wet eenmaal aanwezig, dan mag niemand zich aan de naleving daarvan onttrekken, en de Minister, die haar ten uitvoer legt, moet gerekend worden zulks met zijnen eed van gehoorzaamheid aan de Grondwet overeenkomstig te achten. Maar indien de Minister eene wet niet ten uitvoer bragt, al ware het dewijl hij haar voor strijdig hield met de Grondwet, dan zou hij voor zijne nalatigheid aansprakelijk zijn of behooren aansprakelijk gesteld te worden. Hij had vrijheid, zijnen post neder te leggen; maar blijft hij Minister, dan moet hij de wetten ten uitvoer brengen, zóó gelijk ze zijn aangenomen en bekrachtigd. De Wetgevende Magt moet steeds beschouwd worden als de éénig bevoegde beoordeelaar van het al of niet constitutionele van elke voordragt; en, is de wet aangenomen, dan is niemand meer ontvankelijk in eenige exceptie ter zake van vermeende afwijking van de Grondwet. Velen gelooven b.v., dat elke, of wel dat deze of gene wet op de conflicten met de Grondwet niet overeenstemt; maar als er eenmaal eene wet op de Conflicten bestaat, dan moet ook hij, die haar ongunstig beoordeelt, er zich aan onderwerpen: of het constitutioneel gezag der Wetgevende Magt, als hoogste Magt in den Staat, gaat ten gronde. Wij zeiden daareven, dat de Minister, zoo hij zijne bediening niet nederlegt, elke wet moet ten uitvoer brengen. Zou hij dus ook niet verantwoordelijk zijn voor nalatigheid? Hij zweert, volgens Art. 78 der tegenwoordige Grondwet, getrouwheid aan die Grondwet. Art. 120 zegt, dat alle voorstellen van wet, door den Koning en de beide Kamers der Staten Generaal aangenomen, kracht van wet verkrijgen. Gehoorzaam te zijn aan die wetten, is dus ieders pligt. De gehoorzaamheid van den Minister blijkt in de eerste plaats daaruit, dat hij de wetten ten uitvoer legt; laat hij dat na, dan is hij wederspannig aan de wet. Wij gelooven dus, in weerwil van hetgeen de Hoogleeraar, bl. 197, daarover aanmerkt, dat de Minister verantwoordelijk is, ook voor nalatigheid in ten uitvoer legging der wetten. Maar eene wet op de geregtelijke, boven en behalve de parlementaire verantwoordelijkheid, is dringende behoefte; en de Staten Ge-

[p. 275]

neraal zijn verpligt te zorgen, dat zulk eene wet den Koning worde voorgedragen, indien zijne Ministers daarin langer vertragen.