Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Geschiedenis der Israëliten, vóór de tijden van Jezus, door J.J. Hesz. Tweede Druk. XIde en XIIde Deel. Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. In gr. 8vo. Te zamen 833 bl. Bij Inteek. f 6 - :
Bijbelsch Huisboek, of Christelijke Overdenkingen over sommige Bijbelplaatsen des N.T., vooral ingerigt voor

[p. 203]

huiselijk gebruik, door A. Radijs, Predikant te Doesborgh. VIde Stuk. Te Doesborgh, bij Kets en Lambrechts. In gr. 8vo. 255 bl. f 2-50.
Bijbelatlas, voornamelijk ten gebruike bij de Bijbelvertaling van van der Palm, door G.H. van Senden, IIde Aflevering. Te Leyden, bij D. du Mortier en Zoon. In 4to. 16 bl. Met 4 Kaarten. f 1-80.
Bijbeloefeningen, ten gebruike bij den Bijbelschen Almanak. Een Dagboek voor Godsdienstige Huisgezinnen. XII Stukjes. Te Dordrecht, bij H. Lagerwey. In gr. 8vo. f 3 - :

Van bovenstaande geschriften behoeven wij niet meer dan bloote aankondiging te geven. Het eerste is het laatste gedeelte van eenen herdruk; de twee volgende zijn vervolgstukken van vroeger bepaalder beoordeelde werken.

Met deze beide Deelen wordt de nieuwe druk van het uitstekende werk van den zaligen hesz besloten. Het voorlaatste behelst de laatste gedeelten der Bijbelsche geschiedenis, met eene kaart van Judea. Het laatste ontvouwt de lotgevallen der Israëliten, van den tijd af dat de Bijbelsch-kanonieke verhalen eindigen, tot op de geboorte van jezus. Deszelfs inhoud is dus minder algemeen bekend. Ref. twijfelt niet, of men zal het met groote goedkeuring lezen. Het tweede Hoofdstuk van het VIIIste Boek heeft bijzonder veel belangrijks en aantrekkelijks; het stelt den burgerlijken, maatschappelijken, zedelijken, godsdienstigen, wetenschappelijken toestand der Israëlitische natie in en buiten Judea voor, omtrent den tijd der geboorte van jezus christus, waardoor niet alleen over vele kleine bijzonderheden in de Evangelische verhalen een aangenaam licht verspreid, maar de lezer als 't ware in dien tijd bij de Joodsche natie ingeleid wordt. Wij behoeven niet te zeggen, dat hesz dit aangename onderwerp geenszins oppervlakkig behandelt. Ook het daarop volgende Hoofdstuk, dat de destijds gekoesterde verwachtingen aan-

[p. 204]

gaande den Messias uiteenzet, is zeer belangrijk; terwijl het slot een algemeen overzigt bevat van het ontwerp en den zamenhang der Goddelijke beschikkingen, sedert de ballingschap, en in de gansche geschiedenis der Israëliten, van haar begin af, tot dat zij zich met de geschiedenis van jezus christus en zijne Apostelen vereenigt; met andere woorden, eene zamentrekking van het bepaalde pragmatische oogpunt, waaruit hesz de Bijbelsche geschiedenis gewoon was te beschouwen. Wij moeten dan ook erkennen, dat de vernieuwde lezing van dit werk den Ref. heeft bevestigd in het denkbeeld, zonder hetwelk de geschiedenis des O.V. veel van haar belang mist, dat jezus christus het middelpunt van Gods openbaring in den Bijbel is, en dat men in zekeren zin niet slechts kan, maar ook moet zeggen, dat de geest van christus in den ganschen Bijbel leeft; een oogpunt, dat in onze dagen meer op den voorgrond gesteld wordt, en vroeger, b.v. in Leerredenen over de geschiedenis van het O.V., wel eens te veel werd over het hoofd gezien. Hesz zag dit in geenen deele voorbij. Wij danken in den geest den zaligen Schrijver voor het nieuwe nut, en mij mogen er bijvoegen vermaak, dat zijn werk ons heeft verschaft.

Den uitgever is men bij het einde van deze zijne onderneming allen lof schuldig voor de uitmuntende wijze, waarop hij aan het vertrouwen der inteekenaars beantwoord heeft. Druk en papier verdienen lof; de correctie is naauwkeurig, (alleen in D. XI vonden wij, bladz. 49, Assipië voor Assyrië, en bladz. 138 eenen man in den eersten naamval; andere herinneren wij ons niet) en de prijs in vergelijking van de hedendaags aangenomene gelijkheid van centen en bladzijden, zeer matig. Jammer is het, dat geen Register het gemakkelijke gebruik van dit werk bevordert. Vroeger was men met dit bijvoegsel wel eens wat gul; thans bekomt men het te zeldzaam. Een laatste deel, dat de lotgevallen der Israëliten van jezus tijd af tot op de verwoesting van Jeruzalem en de slooping van den Joodschen Staat bevatte, zou - maar dit betreft het werk

[p. 205]

zelf - hadde hesz het er aan willen toevoegen, het geheel waardig besloten hebben.

Met dit stuk besluit de Eerw. radijs zijne stichtelijke behandeling van de voornaamste geschiedenissen des N.V. Het bevat, in XXI Vertoogen, de Handelingen der Apostelen (Hoofdst. XII-XXVIII) op de reeds uit de vorige stukken bekende manier des Schrijvers. Van den Bladwijzer der behandelde Bijbelplaatsen (in de VI Stukken) is bladz. III, IV (Markus, en Luk. I-IX) niet afgedrukt, maar een wit blad gebleven, ten minste in het ons toegezonden exemplaar. De voordragt is hartelijk, en de geest regt Christelijk. Wij meenen den veelschrijvenden Heer radijs opmerkzaam te mogen maken op eene matheid, die zijnen stijl ontsiert. Wij vinden haar b.v. op de twee laatste bladzijden herhaaldelijk. ‘Reeds heeft hij ze ontvangen, die onverwelkelijke kroon’; voor: Reeds heeft hij die, enz. ‘En deze opmerking, waartoe moet zij ons aansporen?’ ‘En eens ontmoeten wij ze daar boven, de gezaligden.’ Deze wijze van stileren moet niet aldus ieder oogenblik herhaald worden.

De tweede Aflevering van van senden's Bijbelatlas bevat de kaarten van Egypte, Arabië, Palestina, verdeeld in de stammen van Israël, en hetzelfde land na Josua's dood tot op David's alleenheersching, met de beschrijving. Beide laatstgenoemde Kaarten verschillen zeer weinig. Enkele steden en plaatsen staan slechts op een van beide.

De stichtelijke dagvertoogen bij den Bijbelschen Almanak, waarvan wij hierboven den titel opgaven, verdienen lof, wat den geest en de bewerking aangaat. Aanwijzing van gepast gezang zou men er bij mogen verlangen. Deze onderneming prijst zich ook aan door goedkoopheid, en verdient voor het vervolg alle aanmoediging, vooral wanneer de maandelijksche afleveringen tijdig verzonden worden. Meer kunnen wij van dergelijke, uit hunnen aard periodieke geschriften niet zeggen, en melden daarom met een woord, dat het

[p. 206]

Bijbelsch Dagschrift ter bevordering van huiselijk geluk, of aanleiding tot Godsdienstige Overdenkingen op iederen dag des jaars; te 's Gravenhage, bij A. Kloots. f 4-80,

meermalen door ons aangekondigd, nog altijd loffelijk vervolgd wordt; zoodat wij dit Dagschrift, vroeger door den Eerw. van spall bewerkt, gaarne aanprijzen.