Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Over den verledenen en tegenwoordigen toestand van het eiland Java, naar Nederlandsche en Engelsche bronnen en volgens eigene beschouwing bewerkt door Dr. Eduard Selberg. Vertaald en met eenige aanteekeningen benevens een kort aanhangsel voorzien door W.L. de Sturler, Ridder en gepensioneerd Majoor van het Indisch Leger. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1841. In gr. 8vo. XII en 144 bl. f 1-50.
Bijdrage tot de kennis van den voormaligen en tegenwoordigen staat onzer Oost-Indische Bezittingen, en van de steeds vermeerderende voordeelen, die zij het Moederland in het algemeen en iederen nijveren Nederlander in 't bijzonder aanbieden; op eene veeljarige en onpartijdige beschouwing van personen en zaken gegrond. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1841. In gr. 8vo. IV en 11 bl. f 1-50.

In langen tijd is door een' vreemdeling geen werk geschreven, tot onze zaken, vooral in Indië, betrekkelijk, waarin zoo veel onpartijdigheid en waarheidsliefde, zoo veel kennis van gebeurtenissen en Nederlandsche staatsbelangen doorstraalt, als in dit werkje van den Duitschen Dr. eduard selberg, door den Majoor de sturler vertaald. Het is waar, de Vertolker heeft er eenige teregtwijzende aanteekeningen bij gevoegd, en zelfs een Aanhangsel, behelzende eenige opmerkingen nopens de verschillende Aziatische volken, welke in den Indischen Archipel, en meer in het bijzonder op Java, handel drijven; maar, hij moge iets hier en daar hebben toegelicht en aangevuld, eigenlijke onkunde en kwade trouw viel nergens in het oorspronkelijke te bestraffen. Eerst be-

[p. 184]

schouwt de Schrijver het ontstaan der Hollandsch-Oostindische Compagnie. Daarop Java onder het Monopoliestelsel dier Compagnie, waarvan zoo wel het goede als het kwade wordt aangetoond. Vervolgens schetst hij (bl. 24 en vervolgens) het verval der gezegde Compagnie; daarna (bl. 36) Java onder het dwangarbeid-stelsel, ingevoerd door den Generaal daendels; verder (bl. 45) Java onder het Landrenten-stelsel, ingevoerd door de Engelschen in 1812, en tot 1830 door Holland behouden. Bl. 70 begint het berigt van de oprigting der Handelmaatschappij, en daarop, bl. 79, Java onder het Landbouwstelsel, ingevoerd in het jaar 1830 door den Generaal van den bosch. Dat stelsel wordt ten hoogste geroemd, en de toepassing daarvan, zoo op de Suiker- als op de Indigo-cultuur, aangewezen; terwijl verder de handel met de Nederlandsche Oostindische bezittingen in oogenschouw wordt genomen, waaruit onwedersprekelijk volgt, hoe heilzaam het Landbouwstelsel van den Generaal van den bosch, zoo voor het Moederland als voor de Volkplanting, werkt. Het Aanhangsel des Vertalers, waarin hij de Chinezen, Siamezen, Cochinchinezen, Arabieren en Boeginezen, als in den Indischen Archipel, vooral op Java, handeldrijvende volken, ons kennen doet, van welke zelfs vele personen, inzonderheid Chinezen, zich als inwoners er hebben gevestigd, verhoogt de waarde van het geheel.

In denzelfden geest, en met aanprijzing derzelfde hoofddenkbeelden, is eens ongenoemden Nederlanders Bijdrage tot de kennis van den voormaligen en tegenwoordigen staat onzer Oostindische Bezittingen. Overtuigend wordt in dit verdienstelijk boekje bewezen, dat het Engelsche Landrenten-stelsel, hoe schijnbaar vrijzinnig, hoe voortreffelijk welligt naar onze begrippen, geheel tegen de denkwijs en de gewoonten der Javanen inloopt, ja zelfs de oorzaak van ontevredenheid en opstand geweest is; dat daarentegen het Landbouwstelsel van den Generaal van den bosch niet alleen voordeelig is voor Nederland, maar ook den Javaan genoegen geeft en hem welvaren verschaft. Maar opmerking verdient het, daar er onlangs weder onlusten op Sumatra zijn uitgebarsten, wat de Schrijver zegt, bl. 99: ‘Daar te lande (op Sumatra) zullen wij echter nimmer kunnen doen datgene, wat op Java met zulke goede gevolgen plaats heeft; want het geheele land bestaat grootendeels uit eene verzameling van Republieken, en wel zeer vrijzinnige Republieken. De

[p. 185]

gemeenste Maleijer in Padangs bovenlanden, de eenvoudige lastdrager, zal zonder complimenten zijne sigaar aan de uwe ontsteken. Het is dáár vrijheid en gelijkheid in den striktsten zin van het woord, en met dwang kan niets worden uitgevoerd, al had men er de magt toe: zij zouden te wapen roepen en u het land uitdrijven.’ Men zou hieruit mogen besluiten, dat ons gezag in Indië nimmer zal gevestigd wezen, tenzij men er toe overga, de verschillende volksstammen in overeenstemming met hunne onderscheidene verstandsontwikkeling en heerschende begrippen te besturen, de Javanen b.v. overeenkomstig het Landbouwstelsel van Generaal van den bosch, doch de vrijheidlievende bewoners van Sumatra meer met eene gematigde toepassing van het Engelsche Landrenten-stelsel, of althans op zoodanig eene wijze, dat zij zich vrij gevoelen, in weerwil der erkentenis van ons oppergezag; eene erkentenis, waartoe zij niet ongenegen zijn, als men hun slechts den gemeenebestgezinden regeringsvorm onder elkander laat, en allen schijn van willekeurige behandeling vermijdt. Voor het overige is het bemoedigend, dat Java welras in staat zaal zijn, ook zonder hulp eener vloot uit het Moederland, allen buitenlandschen aanval af te weren. Het landen moge hem gelukken, de vijand kan er zich niet handhaven, en tot de binnenlanden kan hij niet doordringen; terwijl de bevolking, sedert de invoering van het Landbouw-stelsel, geheel op de zijde der Nederlanders is.