Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De School van Polybius, of Geschiedkunde van de negentiende Eeuw. Door Ph.W. van Heusde. Te Amsterdam, bij J. Muller. 1841. In 8vo. XX. 256 bl. f 3-20.

De overleden verdienstelijke Utrechtsche Hoogleeraar boeide zijne hoorders, in de laatste tijden, het meest door zijne voorlezingen over de Geschiedenis der Volken en over de Geschiedenis der Menschheid; aan hem komt de eer toe, deze vakken, op het voetspoor van zijnen voorganger de rhoer, op eene meer onderhoudende en pragmatische manier, dan wel elders op de Hoogescholen het geval was, te hebben behandeld. Doch over deze onderwerpen heeft hij bij zijn leven bijna niets uitgegeven. Hij was in zijnen laatsten levenstijd wel aan een geschiedkundig werk bezig, dat zijne gevoelens en inzigten hieromtrent zoude voorstellen; maar de onverbiddelijke dood overviel hem, eer hij, in de School van Polybius, een' tegenhanger van zijne Socratische School had geleverd.

Zijn zoon heeft thans uit de nagelatene papieren van den overledene zoo veel bijeenverzameld, dat men bij deselfs uitgaaf, door hem bezorgd, zich een genoegzaam denkbeeld kan vormen van de wijze van beschouwing en behandeling der Wereldgeschiedenis en die der Menschheid door den achtingwaardigen van heusde.

De School van polybius, zoo als wij die nu ontvangen, geeft, in min of meer ontwikkelde afdeelingen, de slotsom der geschiedkundige onderzoekingen van haren zamensteller.

Van heusde wilde door dit werk eene Proeve eener Geschiedenis des Menschdoms en der Menschheid geven, ter be-

[p. 180]

antwoording der vraag, hoe in de Geschiedenis der eene die der andere is op te sporen. Eene hoogst belangrijke vraag voorzeker! Even als plato vóór hem zijn leidsman was in de Wijsbegeerte, was zulks polybius in de Geschiedenis. Hij doet ons in het eerste boek zien, hoe hij door dien pragmatischen Griekschen Geschiedschrijver vooral op zijne voorstelling der Wereldgeschiedenis gekomen is. Het tweede boek geeft een overzigt der Wereldgeschiedenis, of het tafereel der voortgaande ontwikkeling der Oostersche, Grieksche, Romeinsche en Germaansche Volken. Hieruit blijkt, dat beschaving haren gang van het Oosten naar het Westen en Noorden genomen heeft, en dat in het Oosten de Godsdienst het beginsel was, Wijsgeerte en Burgerlijke Vrijheid bij de Grieken en Romeinen, persoonlijke, individuele Vrijheid bij de Germaansche volken het doel van hun streven waren. De Geschiedenis des Menschdoms is het onderwerp van het derde boek, waarin zeer juiste aanmerkingen voorkomen. Het denkbeeld eener voortgaande volmaakbaarheid van het menschelijk geslacht wordt hier op den voorgrond gezet. De Geschiedenis der Menschheid wordt in het vierde boek als slotsom van de vorige opmerkingen voorgesteld, en hierin eene vergelijking gemaakt van den voortgang van den bijzonderen mensch in zijne onderscheidene leeftijden met dien van de menschheid in verschillende hoofdtijdvakken harer geschiedenis. De zin des kinds was heerschende in de Oostersche Volkenwereld; de jeugd des menschdoms doet zich. in die der Grieken en Romeinen kennen; de zin des jongelings en des mans is in de Germaansche Volken waar te nemen. Hoe geestig en vernuftig soms zulke algemeene vergelijkingen mogen zijn, kunnen zij door hare algemeenheid niet dan oppervlakkige of gezochte denkbeelden ten gevolge hebben, die ons vaak ui een eenzijdig oogpunt de daadzaken der Geschiedenis daarnaar doen wringen. Was en bleef de beschaving van het Oosten zóó geheel in den staat der kindschheid? Was die der Grieken en Romeinen, zoo ontwikkeld in vele opzigten, in wetenschappen, kunsten, staatkunde en wetgeving, wel zoo gereedelijk met den knapenleeftijd te vergelijken? Zoo de zin des jongelings en van den man in de Germaansche Volken is waar te nemen; is het voorzeker niet tijdens de Volksverhuizingen of in de Middeleeuwen, maar slechts in den nieuweren tijd. De Schrijver zelf moge deze vergelijking voor meer dan een beeld en als

[p. 181]

de ware slotsom zijner opmerkingen aanzien, voor ons blijft het echter niets meer, en dat wel nog een zoodanig, dat niet altijd juist is, en hetwelk dus tot verkeerde gevolgtrekkingen aanleiding geven kan. Eindelijk wijst ons het vijfde of laatste boek het ware standpunt ter beoefening der Wereldgeschiedenis in dat des Christendoms aan. Hier wordt met breede trekken ontwikkeld, wat het menschdom door het Christendom geworden is. Dit alles verdient aller behartiging, en doet den godsdienstigen zin van den waardigen Schrijver op het ondubbelzinnigste kennen. Wat hij ten slotte over de geschiedkundige kritiek aanmerkt, moet ons altijd tot gids bij de beoefening der daadzaken verstrekken.

Hetgeen wij nu van de School van polybius ontvangen hebben, doet voorzeker in ons den wensch weder levendig worden, dat den Schrijver nog eenige tijd mogt gespaard zijn, om ook deze taak te hebben kunnen afwerken. Het zal onnoodig zijn, dit nagelaten geschrift aan alle vereerders van den ontslapene en aan allen, die belang stellen in grondig Geschiedkundig onderzoek, aan te bevelen.