Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

Athene, deszelfs opkomst en val, in verband met de Letterkunde, Wijsbegeerte en het Huiselijke Leven van het Atheensche Volk. Door E.L. Bulwer. Uit het Engelsch. Iste en IIde Deel. Te Amsterdam, bij J.C. Sepp en Zoon. 1840, 41. XII, 295 en X, 375 bl. f 6-30.

Hoezeer het onderwerp, hier op den titel aangewezen, menigmaal ja, in alle Grieksche Geschiedenissen is behandeld, was het een nieuw en gelukkig denkbeeld van den beroemden Engelschen Romanschrijver bulwer, om, gelijk zijn groote landgenoot gibbon den val en ondergang van het Romeinsche Rijk beschreef, afzonderlijk de geschiedenis van de opkomst en den val van het Atheensche Gemeenebest, geenszins in een romantisch, maar in een zuiver historisch tafereel voor te stellen. Eene taak, volkomen den Schrijver van Rienzi en der laatste dagen van Pompeja waardig. Wij vinden dus hier bijeenverzameld hetgeen in de meeste Geschiedenissen van oud-Griekenland, slechts verspreid voorkomt, waardoor een geheel ontstaat, dat door den rijkdom en de verscheidenheid der stof, en door de levendige wijze van

[p. 122]

behandeling, de aandacht van den kundigen lezer boeit. Geene bijzondere geschiedenis van eenen Staat is rijker aan belangrijke en groote gebeurtenissen, aan uitstekende mannen in alle vakken van menschelijke wetenschap en kunst, in staatkunde, regeerkunst en welsprekendheid, dan de stad van Minerva, die daardoor de belangstelling van alle eeuwen en geslachten voortdurend op haar gevestigd houdt, en, even als Rome, de aandacht van elken beschaafden mensch voor hare lotgevallen houdt gespannen.

Het eerste Deel bevat het eerste Boek in acht Hoofdstukken, waarvan het eerste aanvangt met de beschrijving van de ligging en den grond van Athene, en van de Pelasgers, deszelfs eerste bewoners; men treft hier belangrijke opmerkingen omtrent hunne taal, beschaving en de overblijfsels hunner bouwkunst aan, zoo wel als over de vraag, of de vroegste beschavers van Griekenland vreemdelingen waren. Cecrops en de grondvesting van Athene. Vervolgens wordt uitvoerig over de Godsdienst der Grieken gehandeld, en den invloed van dezelve op hun karakter, hunne zeden, kunsten en dichtkunst, benevens over den oorsprong van slavernij en aristocratie. Het tweede Hoofdstuk begint met een onderzoek, of cecrops al of niet uit Egypte oorspronkelijk zoude geweest zijn, en vervolgt de fabelachtige geschiedenis der Atheensche Koningen vóór theseus. De Hellenen en hun geslachtsboom worden onderzocht; de Pelasgische oorsprong der Ioniërs en Achaiërs aangetoond, zoo ook het verschil tusschen de Doriërs en Ioniërs aangewezen. Het Amphictyonisch verbond wordt vervolgens door den Schrijver verklaard. De volgende Hoofdstukken behandelen de heldeneeuw van Griekenland, de regering van theseus, den invloed van eene fabelachtige eeuw op het karakter van een volk, de opvolgers van theseus, het lot van codrus, de uitwijking van nileus, de Archonten, de wetgeving van draco, een algemeen overzigt van Griekenland en het Oosten vóór den tijd van solon, de Grieksche Volkplantingen, de eilanden, de lotgevallen van de Staten op het vasteland, Elis en de Olympische spelen, den terugkeer der Heracliden, de Spartaansche instellingen en zeden, die onpartijdig beoordeeld worden, de Messenische oorlogen, de besturen in Griekenland, hetgeen een bewijs voor de practische staatkundige kennis van den Schrijver oplevert, zoo als ook het belangrijk overzigt van de kunsten, wetenschappen en wijsbegeerte van

[p. 123]

Griekenland vóór solon blijken draagt van zijne letterkunde, geleerdheid en smaak.

Het tweede Deel geeft, in twee Boeken, met eene uitvoerigheid, die echter nimmer langwijlig wordt, het verhaal der gebeurtenissen, die van den tijd der wetgeving van solon tot aan het einde der Perzische oorlogen voorvielen. Bulwer schetst hier met schitterende trekken de woelingen in het Atheensche Gemeenebest, den invloed der wetten van solon, de heerschappij der pisistratiden, hunne verdrijving, den Ionischen opstand, den eersten Perzischen heertogt, en den slag van Marathon; terwijl de togt van xerxes en de onsterfelijke dagen der Thermopylae, van Salamis, Platea en Mycale op eene wijze beschreven worden, aan de grootheid dezer gebeurtenissen geëvenredigd. Bijzonder merkwaardig in dit tweede Deel is het Hoofdstuk, (111, 2) het welk over het Atheensche treurspel, deszelfs oorsprong over thespis, phrijnichus en aeschijlus en de uiteenzetting van diens treurspelen handelt. Even zoo is de karakterschildering van mannen als solon, pisistratus, miltiades, themistocles en aristides krachtig en onpartijdig in de voorstelling van hunne deugden en gebreken; terwijl de Vorsten van Perzië, zoo als darius en xerxes, op eene menschkundige en billijke wijze worden beoordeeld. Wij zien dus met verlangen het vervolg van dit belangrijk geschiedkundig werk te gemoet, dat de Geschiedenis van Athene moet leveren tot daar, waar hare lotgevallen met die van het alles overwinnende Romeinsche Rijk zamensmelten.

Bulwer toont in deze geschiedenis van een' democratischen Staat, als Wigh, een voorstander van eene gematigde vrijheid en volksregering te zijn. Hij verdedigt het Atheensche volk tegen de beschuldiging van ondankbaarheid jegens mannen als miltiades en aristides, en prijst het Ostracismus, als eene eervolle ballingschap voor burgers, die door hunnen overwegenden invloed, gevaarlijk voor eene vrijheid zouden kunnen worden, die zoo kort zich van de heerschappij der pisistratiden had verlost. Hij gaat in het algemeen van geheel andere staatkundige beginselen uit dan de Tory-gezinde Engelsche Geschiedschrijver van Griekenland mitford, die, als vijand der volksgezinde instellingen, hier en daar scherp teregt gewezen wordt; terwijl bulwer niet zonder grond de korte maar schitterende rol, die Athene op het tooneel der Wereldgeschiedenis gespeeld heeft, aan hare

[p. 124]

democratische instellingen toeschrijft. Wij schorten verder ons oordeel hierover op, tot dat wij gezien hebben, hoe de Schrijver vervolgens de ontaarding der democratie in de heerschappij der volksleiders en redenaars zal behandelen.

Wij hebben tevens met eene zekere verrassing en genoegen gezien, dat bulwer, als Engelschman, geenszins onbekend met de geschiedkundige literatuur van het vaste land, inzonderheid van Duitschland is, en dat hij soms de voortreffelijke werken van boeckh, Staatshaushaltung der Athener, en c.o. muller, Hellenische Städte und Stammen, met oordeel heeft geraadpleegd; iets, dat hem voordeelig van sommigen zijner landgenooten onderscheidt, die in godsdienstige, wijsgeerige en letterkundige kennis soms wel meer dan eene halve eeuw ten achtere zijn, en echter vermeenen de wijsheid in erfdeel te hebben.

Wij bevelen dit werk, waarvan de vertaling hier en daar wel wat vloeijender had kunnen zijn, met gerustheid aan alle beminnaars der Geschiedenis aan; terwijl wij het als eene aanwinst voor onze letterkunde aanzien, die vroeger niets, dat naar zulk eene kernachtige en tevens aangename behandeling van dit onderwerp geleek, kon aanwijzen.