Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1841

De volmaaktheden van den Schepper in zijne schepselen beschouwd in Redevoeringen, ten vervolge op de Redevoeringen van J.A. Uilkens, door H.C. van Hall. Vde Deel. Natuurlijke Geschiedenis. Geologie en Delfstof-

[p. 113]

kunde. (Ook onder afzonderlijken titel: Redevoeringen over de Geologie en Delfstofkunde.) Te Groningen, bij J. Oomkens. 1840. In gr. 8vo. XVI en 275 bl. (en een algemeen Register over al de vijf Deelen, 24 bl.) f 3 - :

Met dit Deel is het werk, door den Hoogleeraar uilkens begonnen, hetwelk een zeer gunstig onthaal vond, gesloten. De Hoogleeraar van hall heeft in hetzelve het rijk der delfstoffen of onbewerktuigde ligchamen behandeld, en daarmede de Geologie, de kennis der gesteldheid van de oppervlakte en de buitenste schors der aarde, vereenigd. Deze laatste wetenschap is met eenige meerdere uitvoerigheid dan de eigenlijke delfstofkunde ontvouwd, gelijk uit de opgave van den inhoud der tien Redevoeringen, waaruit dit boekdeel bestaat, blijken zal.

Eerste Redevoering, Geschiedenis der wetenschap (bl. 3-33.) In deze Redevoering is Geologie met Mineralogie vereenigd; twee wetenschappen, wier geschiedenis evenwel vrij wat punten van verschil aanbiedt. Hierdoor is de behandeling onbepaald en het overzigt minder helder geworden.

Tweede Redevoering. Hedendaagsche veranderingen der aarde door het water (bl. 34-61.) Deze Redevoering is niet de onbelangrijkste van den bundel. In dezelve is, gelijk voor het geheele werk, bovenal gebruik gemaakt van de Geologie van lyell (naar eene Duitsche vertaling) en van v. hoff, Geschichte der Veränderungen der Erdoberfläche.

Derde Redevoering. Hedendaagsche veranderingen der aarde door vulkanen en aardbevingen (bl. 62-92.) Dit gedeelte had eenigzins belangrijker bewerkt kunnen zijn, wanneer de Schrijver daarbij gebruik had willen maken van v. hoffmann's Hinterlassene Werke (II. Bd. Berlin 1838), waarin dit onderwerp, met groote belezenheid en op eene de aandacht boeijende wijze, behandeld is. Daarin had hij ook iets meer over die zoogenoemde opheffingskraters kunnen vinden, die hij thans, als eene zaak van geringe beteekenis, slechts met een paar woorden in eene aanteekening vermeldt (bl. 75.)

Vierde Redevoering. Be fossiele planten (bl. 93-121.)

Vijfde Redevoering. De fossiele dieren (bl. 122-147.) Beide tamelijk oppervlakkig. Op bl. 140 wordt de Gryphus antiquitatis vermeld. Den Schrijver kan toch niet onbekend zijn, dat de grondigste natuurkenners dit zoogenoemde fos-

[p. 114]

siele vogelgeslacht geheel verwerpen? Bronn zegt er van, in zijne Lethaea geognostica (welk werk ons niet blijkt, dat de Schrijver gebruikt heeft, hoezeer het een der belangrijkste hoofdwerken der hedendaagsche wetenschap is): ‘Eine bizarre Vogel-Form, die aber niemals existirt hat und mithin niemals untergegangen, sondern vielmehr erst neuerlich aus märchenhaften Traditionen und der Einbildung der Naturforscher hervorgegangen ist.’ (II. S. 1174.) Vele belangrijke zaken hadden hem cuvier's Recherches sur les ossements fossiles aan de hand kunnen geven!

Zesde Redevoering. Algemeen overzigt der opvolgende vormingen, die het aardrijk zamenstellen (bl. 148-173.) Zevende Redevoering. Vervolg (bl. 174-198.) In deze Redevoeringen zijn Geognosie en Geologie dooreengemengd en alles oppervlakkig en somtijds ook onnaauwkeurig behandeld. Zoo lezen wij b.v. eene bepaling van metamorphische rotssoorten (bl. 161), welke geheel onbevredigend is: ‘Velen meenen alzoo, dat deze rotssoorten primaire rotssoorten zijn, doch, door den invloed der nog aanwezige geweldige hitte, in bouw eenigzins veranderd en alzoo metamorphische (in vorm veranderde) te noemen.’ Bij lyell lezen wij, 't geen van deze voorstelling nog al verschilt: According to the theory, which I adopt as most probable and which will be afterwards more fully explained, the materials of these strata were originally deposited from water in the usual form of sediment, but they were subsequently altered by subterranean heat, so as to assume a new texture.’ (Elements of Geology, London 1838. p. 17.) De primaire rotssoorten zijn alle door geweldige hitte voortgebragt; waarom zouden eenigen, door nog overgeblevene hitte, (die toch bij allen overbleef) laagvormig zijn geworden? Deze opvatting is derhalve niet zeer doordacht. Overigens legt de Schrijver hier te veel de zucht aan den dag, om de wetenschap met het Mozaïsche scheppingsverhaal in overeenstemming te brengen, en geeft hier en daar een' commentarius op het laatste, dien wij niet zoo gaaf kunnen aannemen, b.v. de ‘zekere tijdsverloopen, in onze vertaling dagen genoemd,’ bl. 177. Wij verstaan de Hebreeuwschen text niet, maar vermeenen, dat onze vertaling toch wel juist moet zijn, vooral omdat telkens herhaald wordt: ‘Toen was het avond geweest en het was morgen geweest de eerste dag (Genes. I. vs. 5), de tweede dag’ (vs. 8)

[p. 115]

enz. Dat vele uitleggers van den eersten rang, zulks als groote tijdvakken verklaren, weten wij wel; maar daarom meenen zij toch nog niet, dat de vertaling onjuist is.

Achtste Redevoering. Kenmerken en rangschikking der delfstoffen (bl. 199-221.)

Negende en tiende Redevoering. Overzigt der delfstoffen (bl. 222-246 en 247-275, naar de rangschikking van glocker.) Eene korte opsomming, zonder eenige beschrijving, alleen door gedurige ontboezemingen over de orde en zamenhang des heelals afgewisseld, waarbij de Schrijver een klein rustpunt bij zijnen snellen voortgang neemt.

Het spijt ons, dat wij geen gunstiger oordeel over dit boek kunnen vellen. Hoezeer op de behandeling van uilkens, zijnen voorganger, ook wel eenige aanmerkingen, te maken zijn, heeft deze echter meer beschreven, en dus meer werkelijke kundigheden, al is het dan ook hier en daar oppervlakkig, medegedeeld, en daarbij door eene veelzijdige lectuur en aanhalingen uit reisbeschrijvingen en dichterlijke en wijsgeerige geschriften zijn werk versierd en veraangenaamd. Bij onzen Schrijver, daarentegen, vinden wij grootendeels slechts eene dorre opgave van hetgeen in de wetenschap behandeld wordt, en niet vele sporen van eigene vergelijkende studie; terwijl de stijl daarbij eenigermate vermoeijend is. Vooral is het hinderlijk, den Schrijver zoo dikwerf in eene soort van verrukking te zien gebragt, die de hoorders zijner Redevoeringen, of althans zeker de lezers niet deelen kunnen. Zoo vindt hij het b.v., zoo wij hem wèl begrijpen, verwonderlijk, dat de planten der voorwereld ook bloemen en de dieren tanden hadden (bl. 150.) Onnaauwkeurige of niets beteekenende uitdrukkingen, zoo als, dat de Voorzienigheid uit den duisteren nacht des voortijds deze lichte (?) en schoone Aarde te voorschijn riep (bl. 153), terwijl, op bl. 159, volgens berzelius, de Aarde vroeger een zelflichtend ligchaam wordt genoemd, en andere dergelijke, zullen wij thans stilzwijgend voorbijgaan. - Bij het volstrekt gemis van Nederlandsche werken over de Geologie hadden wij gaarne een beter bewerkt geschrift aangekondigd.