Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Geschenk bij het Guttenbergs-feest in 1840, aangeboden door Emile d'Estrêes.

Reeds in 1830 werd er in vele gezelschapskringen van gesproken, dat toch johan guttenberg wel een gedenkteeken verdiende. Toen zeide mij eens de voortreffelijke hendrik luden, te Jena: ‘Elken dag rigt ieder boekdrukkersgezel er een voor guttenberg op.’

Sedert dien tijd is er voor den uitvinder der drukkunst, gelijk men er hem noemt, te Ments een gedenkteeken gezet, en thans viert men het eeuwfeest der uitvinding zelve.

Ondertusschen schijnt er omtrent de weldadige uitwerkselen dier uitvinding nog iets vrij onzekers te bestaan. Hier en daar heeft men het verlof, om te mogen feestvieren, slechts door veel invloeds hebbende tusschenkomst kunnen verwerven. Er zijn landen, gelijk Hessen-Kassel, waar de requestranten tot antwoord bekomen hebben, dat er niet behoefde gejubeld te worden.

Doch naauwelijks wordt zulk een antwoord bekend; of daar komen de herbergiers, die de feestzalen dachten te verhuren, de stadspoëten en stadsmuzikanten, die een paar dichtrijmen aan elkander gelijmd en op muzijk gebragt hebben; allen verheffen hunne stemmen, en roepen: ‘O blindheid! o doofheid! o obscurantismus!’

Wat wij betreft, zoo weet ik nooit regt, of het scherts of ernst is, wanneer de menschen zeggen, dat licht en waarheid eerst door de boekdrukkunst het eigendom der wereld geworden zijn. Zoo iemand beweren wilde, dat de oude volken, welke wij kennen, nog geen licht en waarheid bezeten hadden, die zou een lasteraar tegen den geest zijn! Zoo iemand zeide: Door de boekdrukkunst is licht en waar-

[p. 782]

heid in de wereld ingevoerd, die zou ten minste de Christelijke leer weêrspreken, want deze verkondigt, dat door het Christendom licht en waarheid in de wereld gekomen is. Doch dit zij zoo het wil, in allen gevalle hebben de Ouden, op dezelfde wijze als wij, vrij en menschelijk het leven gesleten, zonder de boekdrukkunst geleerd te hebben. Het leven van den mensch op zichzelven, gelijk ook dat der gezamenlijke menschheid, heeft een' oneindigen inhoud; elken dag openen zich voor hetzelve nieuwe vergezigten, nieuwe renbanen; het bijwerk, de toegiften, de arabesken van het leven veranderen, verveelvoudigen en vermeerderen zich op eene verwonderlijk rijke en oneindig verscheidene wijs; - ondertusschen geloof ik niet, dat iemand zoo kleingeestig zijn zal, te beweren, dat, zonder al dit bijwerk van spoorwegen, gaslicht, Jacquard-machinen, ja zelfs van de gansche boekdrukkunst, een volk niet vrij en blij en rein menschelijk zijn leven slijten kan. De ware, eeuwige ideën van het leven, op welker waarheid het menschenleven als op eeuwige wetten berust, heeft het menschdom ontwikkeld, uitgebreid, verlevendigd en verjongd, zonder hulp der boekdrukkunst; - wij zouden zonder die ideën, zonder dat van waarheid en van regt, van zedelijke schoonheid en overeenstemming, van het goede met deszelfs altoosdurenden vooruitgang, in het geheel niet als menschen menschelijk leven kunnen; - aan de boekdrukkunst hebben wij die ideën niet te danken, even min als aan eenige andere kunst - zij liggen diep en eeuwig in onzen geest geworteld.

Vraagt gij mij, wat dan de boekdrukkunst, wel is waar niet alleen, maar toch ten deele, bewerkt heeft - ik zal het u zeggen.

Wij zijn thans veel minder mannen van daden, dan mannen van woorden; achter de boeken zijn wij te vinden, niet in het gewoel des levens. Die een boek geschreven heeft, dat is, die er een heeft laten drukken, houdt zich voor een groot man; heeft iemand een bundel gedichten in het licht gegeven, zoo denkt hij een dichter te zijn.

Waarom nemen wij geen meer besluiten, of wel soms de ongerijmdst mogelijke, in de volksvergaderingen? - Omdat ieder het promemorie, of de proclamatie, of de ‘roepstem aan mijn volk,’ op vloeipapier gedrukt, in het hoekje van den haard, met den bril op den neus, moet lezen.

[p. 783]

Waarom hebben wij geene volksredenaars? - Omdat allen, hoe goed zij ook, wat gedrukt is, lezen kunnen, zoo weinig verstaan te hooren, wat gesproken wordt.

Waarom hebben wij zulk een slecht geheugen? - Omdat ieder boerenjongen eene soort van bibliotheek - Bijbel, gezangboek en Katechismus - in zijnen boekenriem gesnoerd, met zich rondsleept.

Waarom kennen wij de klassische schrijvers onzer natie zoo weinig? - Omdat wij die in de prachtigste en ook in de goedkoopste uitgaven kompleet in onze bibliotheek hebben staan.

Wie deze hier in het midden gebragte waaroms en daaroms bedaardelijk overdenkt, die zal inzien, dat wij in onze blijdschap en feestgejubel matig behooren te zijn. Ik stem gaarne toe, dat door de boekdrukkunst het weten bevorderd en uitgebreid is. Maar tegen het weten staat, gelijk ieder erkent, het gelooven over. Laat ons maar voorzigtig zijn, dat niet door al het weten eindelijk het gelooven gansch en al uit de wereld verdrongen wordt! Wanneer er niet meer geloofd wordt - in Goddelijke zoo wel, als in de allermenschelijkste dingen - zoo stort het leven in en kan niet meer bestaan.

Maar zegt, vrienden, wat zou wel gebeuren, wanneer ik met mijne klaagrede voortging? De logementhouders, die de feestzalen verhuren, de traiteurs, die spijzen en dranken leveren, zouden vreezen, dat er van het gansche feest niets komen mogt, en ligt eene soort van revolutie gaan ontwerpen.

Viert er dan maar frisch op los, gij feestgezinde zielen! Niet waar, gevierd moet er worden?

Ondertusschen, aangenaam zou het mij en vele anderen zijn, wanneer men, als er dan toch gevierd worden moet, een dag of drie te voren, bij wijze van inleiding, nog een ander feest wilde vieren - het feest der uitvinding van de schrijfkunst. Wel is waar heeft men ongelukkiglijk geen' persoon, aan wiens naam die uitvinding geknoopt kan worden; kadmus uit Phenicië, die men zegt dat de letters aan de Grieken heeft overgebragt, is te ver van ons af; maar, even als er te Athene een altaar was ἀγνώστῳ θεῳ (den onbekenden God) zoo kon men immers ook voor den onbekenden uitvinder der schrijfkunst een feest vieren: want eigenlijk is het toch niet de persoon, tot wiens eer men het feest viert,

[p. 784]

maar het idee; op gelijke wijs als het denkbeeld der zotheid en dat der verkeerde wereld met elken vastenavond zijn feest heeft.

Ten einde nu ieder naar behooren dit boekdrukkersfeest moge vieren, opper ik hier nog de vraag: Is het boekdrukkersfeest een gildefeest, of wel een algemeen menschheids- of menschenfeest? Ongetwijfeld wordt het in de eerste plaats gevierd door de gildebroeders der drukkers; maar aan dezen sluiten zich de boekhandelaars, en aan hen weder de bibliothecarissen, misschien de blijdsten van allen, want bibliothecarissen zijn eene soort van dierenwachters; werden er geene boeken gedrukt, alsdan hadden zij even min boeken op te passen, als van amburgh wilde dieren zou oppassen, wanneer er geene gevangen werden. Aan de bibliothecarissen hecht zich dan geheel het ligchaam der geleerden, der respective letterkundigen; in het gevolg van deze laatsten verschijnt de lieve schooljeugd, die immers uit louter opgroeijende geleerden bestaat. Ik hoor, zelfs, de militairen zullen mede feesthouden; want de militairen willen binnen kort het feest der uitvinding van het buskruid zoo plegtig mogelijk vieren, en hopen alsdan vol vertrouwen, dat de boekbandelaars zich aan hen zullen sluiten, daar deze, gelijk men weet, het met degenen houden, die het buskruid uitgevonden hebben.

Naardemaal nu, ten gevolge van het boven gezegde, het boekdrukkersfeest in het geheel geen gildefeest, maar een algemeen menschheidsfeest is, zoo moet ook voor de feestelijke optogten en processiën geene gilde- maar eene menschheidsvaan uitgedragen worden. De zinnebeelden dezer vaan zouden misschien de volgende kunnen zijn: op de achterzijde het beeld van eenen mensch, gelijk hij uit de hand der natuur te voorschijn treedt, een mensch in den natuurstaat; op de voorzijde een mensch, aan welken, door middel der drukpers, het verlorene evenbeeld eener hoogere natuur weder ingedrukt wordt. Aan deze echte menschheidsvaan mag zich dan aansluiten alwie zich mensch voelt en een paar gezonde beenen zonder podagra heeft; de zieken kunnen in omnibussen den trein volgen; en den kinderen plakke men het beeld der vaan in de wieg; en wanneer, gedurende de drie feestdagen, de een den ander' ontmoet, zoo moet de een niet zeggen: ‘goeden morgen,’ en de ander: ‘geobli-

[p. 785]

geerd, insgelijks;’ maar de een zegge: ‘hier is licht!’ en de ander antwoorde: ‘hier is waarheid!’

Ja, ja, viert er maar lustig op los, gij krachtige feestzielen! De Matigheidsgenootschappen maken toch, misschien vroeger dan gij denkt, aan alle feestviering een einde. Wie toch kan feestvieren, zonder dat er iets geestrijks genoten wordt? Ik heb diners bijgewoond, waar geen enkel geestig woord, zelfs geene geestige dubbelzinnigheid te voorschijn gebragt werd, waar men slechts at en dronk, dronk en at; maar ik kan mij, bij alle virtuositeit der verbeeldingskracht, geen diner of souper voorstellen, waarop men niet gerstensap, of gebrande wateren, of punch, of wijn drinkt. Heden over honderd jaar zal niet alleen een net van spoorwegen over geheel Duitschland uitgespannen liggen, maar de Matigheidsgenootschappen zullen alles, wat kelen en dorst heeft, in hun ijzeren net gevangen houden. Dan kan men geen boekdrukkersfeest meer vieren.

Daarom er maar lustig op los gevierd; want gevierd moet er worden!