Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Reizen van eenen Saksischen Edelman ter opsporing der ware Godsdienst. Een tegenhanger van de Reizen eens Ierschen Edelmans ter opsporing eener Godsdienst, door Thomas Moore. Met medewerking van eenen Vriend uitgegeven door Dr. G.F.H. Rheinwald, gewoon Hoogleeraar in de Godgeleerdheid aan de Akademie te Bonn. II Deelen. Te Dordrecht, bij H. Lagerwey. In gr. 8vo. XXVIII en 746 bl. f 7-20.

De titel van dit boek duidt genoegzaam aan, met welke bedoeling het geschreven werd. De Reizen van eenen Ierschen Edelman maakten voor het oogenblik eenen naam, dien het boek waarschijnlijk meer aan deszelfs Schrijver, den beroemden Dichter moore, te danken had, dan aan de belangrijkheid van deszelfs inhoud. Kortstondig echter was de roem van dit werk, en spoedig werd het bij de meesten vergeten. Het zal althans aan de zaak van het Protestantisme wel weinig afbreuk gedaan hebben. In zoo verre had het den tegenhanger niet noodig, dien de Hoogleeraar rheinwald heeft geschreven, en dien Rec. hier moet aankondigen. Wij hebben intusschen meer met den inhoud van het boek te maken, dan met de aanleiding tot hetzelve. Rec. vermeldt de laatste alleen, omdat zij den vorm grootelijks heeft bepaald, waarin de Hoogleeraar zijne gedachten heeft gegoten.

Als Rec. onpartijdig zijn oordeel over dit werk zal zeggen, zoo moet hij verklaren, dat hetzelve niet onvoorwaardelijk gunstig zijn kan. Hij doet gaarne hulde aan de bekwaam-

[p. 672]

heid van den Schrijver, die toont eene groote mate van kennis en geleerdheid te bezitten, en die den Engelschen Dichter en diens aanhalingen uit de Kerkvaders van vroegeren en lateren tijd met zijne eigene wapenen zegevierend bestrijdt. Hij erkent gaarne, dat er in deze beide boekdeelen veel goeds wordt gevonden; dat de voorstelling van het gebrekkige en verkeerde in de Roomsche kerk op vele plaatsen naar waarheid en gelukkig geslaagd mag worden genoemd; dat de bedenkingen tegen het Protestantisme, gelijk dat te verwachten was, met goed gevolg worden opgelost. Maar er is toch ook veel, wat hem minder behaagt. De geheele vorm van het boek is gerekt en langwijlig. Bladzijden op bladzijden worden dikwijls gevuld met op zichzelve staande plaatsen uit Kerkvaders of uitvoerige herhalingen van gelijke zaken. En waartoe dienen deze? De Hoogleeraar zal zich wel niet voorstellen, dat hij onder de Roomschen zelve vele lezers zal vinden, en voor Protestanten is veel van het hier gegevene onnoodig. In allen gevalle maakt het de lezing onaangenaam, en zal menigeen het boek ter zijde doen leggen, die anders uit hetzelve nut zou hebben kunnen trekken en zijne kennis zou hebben willen verrijken, indien de gelegenheid daartoe hem op eene aangenamere wijze werd aangeboden. Het is toch een boek voor het algemeen, niet voor den geleerde, en zoo had het ook meer in den geest van het algemeen kunnen en moeten geschreven worden.

Rec. zou eene andere aanmerking maken op sommige zaken, die hier zonder eenige opheldering of teregtwijzing worden medegedeeld. In het dertiende hoofddeel, dat mede ender die uitgerekte stukken behoort, worden fragmenten medegedeeld van onderzoekingen van Proselyten door de Roomsche geestelijken. Bij die Proselyten zelve vindt men, even zeer als bij hunne ondervragers, de zonderlingste begrippen, en deze worden zonder eenige teregtwijzing medegedeeld. Wat moet de eenvoudige lezer daarvan denken, die toch wel ziet, dat de Proselyt in het algemeen degene is, die door den Schrijver in het gelijk wordt gesteld? Men leze bl. 130 over het Avondmaal, bl. 169 over de Drieëenheid enz.

Te ontkennen is het ook niet, dat de Saksische Edelman, althans gedurende het grootste gedeelte zijner reizen, bijzonder ongelukkig is in het aantreffen van goede Roomschen, en dat dit boek, ofschoon er dan ook een enkele betere

[p. 673]

Roomsche in moge voorkomen, in dit opzigt toch ook aan het gewone euvel van dergelijke strijdschriften mank gaat.

Wie deze gebreken kan voorbijzien, gelijk velen althans het laatste gaarne zullen doen, zal hier intusschen veel belangrijks kunnen vinden. Hij zal er in zijn geloof aan de hooge waarde van het Protestantisme versterkt worden, en de vele verkeerdheden en leemten der Roomsche kerkleer in een helder daglicht vinden geplaatst. Jammer is het, dat de Vertaler van het tweede Deel ook niet het eerste hebbe bewerkt. Hij zou, te oordeelen naar hetgene hij in het laatste heeft gedaan, ook het eerste merkelijk hebben bekort, en de waarde van het werk zou daardoor zijn toegenomen. Ook zoo als het daar ligt, is het aanbevelingswaardig; men wapene zich slechts met geduld, leze met den geest der onderscheiding, en trekke uit die lezing dit voordeel, dat men zijne Protestantsche belijdenis op hoogen prijs stelle, en zich verheuge, dat het licht uit de duisternis ook voor ons is opgegaan!

De vertaling is over het algemeen goed, en de uitvoering vrij net, gelijk wij dat van de pers van lagerwey gewoon zijn.