Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Verhaal eener Reize in Rusland, gedaan in het jaar 1835. Door J. Ackersdyck, Professor aan de Hoogeschool te Utrecht. II Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1840. In gr. 8vo. XIV en 665 bl. f 7-20.

Is het ook in onzen tijd nog waarheid, wat, volgens cicero, pythagoras reeds opmerkte, dat velen, die zich op reis begeven, daartoe bewogen worden door het uitzigt op winst en voordeel; maar dat er ook eene voortreffelijker soort van reizigers is, die niets van dit alles bejagen, maar die komen om te zien en te onderzoeken, wat er geschiedt en op welke wijze, - dan mogen wij, bij de bekende verdiensten van den Heer ackersdyck, verwachten, dat zijn reisverhaal door deszelfs belangrijkheid boven de meeste werken van deze soort zal uitmunten. Vooral mogen wij deze verwachting koesteren, daar alleen de wensch, om den kring van zijne waarnemingen uit te breiden, den Hoogleeraar het plan deed vormen, hetwelk hij in den zomer van het jaar 1835 ten uitvoer bragt, om namelijk een belangrijk gedeelte van Rusland te bezoeken.

De Schrijver vertrok den 14 Junij van Amsterdam, met eene stoomboot op Hamburg, na van daar eenen uitstap in Holstein gedaan te hebben, op dezelfde wijze van Lubeck naar Petersburg, bragt in deze hoofdstad eene maand door, begaf zich in het laatst van Julij naar Moskou, vertoefde aldaar tot den 18 Augustus, en vertrok toen over Joroslawl naar Nisney Nowgorod. Na gedurende eene week de beroemde jaarmarkt aldaar te hebben bijgewoond, reisde de Schrijver naar Kazan, de hoofdstad van het voormalige Tartaarsche Koningrijk van denzelfden naam, maar sedert lang de hoofdplaats van een Russisch Gouvernement. Na ook hier gedurende eenige dagen het merkwaardigste bezigtigd te hebben, vertrok hij den 7 September langs eenen anderen weg, over Simbirsk, weder naar Moskou. Na nog eenige dagen vertoevens aldaar, kwam hij den 22 September te Petersburg terug, en vertrok op den 15 October, wederom

[p. 560]

met eene stoomboot, naar Lubeck, van daar over Hamburg, Bremen, Lingen, Deventer, en kwam, na zijne reis in ruim vier maanden volbragt te hebben, op den 25 October terug in zijne woonplaats te Utrecht.

Ofschoon de tijd, dien de Hoogleeraar over deze reis besteden kon, te kort is, om eene volledige beschrijving van het door hem bezochte gedeelte van Rusland te leveren, en het te bejammeren is, dat de geleerde Man, die dit zelf betreurt, niet vooraf zich met de vereischte kennis der Russische taal hebbe toegerust, vindt de lezer hier echter eenen kostbaren schat van wetenswaardige berigten. Zoo veel tijd en omstandigheden het veroorloofden, heeft de Reiziger getracht, Rusland te leeren kennen, en op te merken en te vernemen, in hoe ver, hetgeen andere reisverhalen behelzen, met de waarheid overeenkome. De geest, die in het werk heerscht, de stijl, waarin het geschreven is, en de belangrijkheid der behandelde onderwerpen, zijn allen zoodanig, als men die van den smaak en het verstand des Schrijvers mag verwachten. De reisbeschrijving is gesteld in den vorm van een dagverhaal. Ofschoon nu de Hoogleeraar dagelijks heeft opgeteekend hetgeen hem merkwaardig voorkwam, zijn toch opmerkingen en bijzonderheden, welke niet tot eenen bepaalden dag behoorden, sommige veeleer als slotsommen van hetgeen hij van tijd tot tijd hoorde of zag, afzonderlijk aangeteekend. Soms vond hij ook plaatsen in andere reisverhalen, welke juist dat vermeldden, wat hem was voorgekomen, waarom hij dan alleen naar zulke plaatsen verwees. Dit een en ander gaf den Hoogleeraar aanleiding, om, uit die aanmerkingen en uit zijne herinnering, op zijn dagverhaal, als algemeene aanmerkingen, een vrij breedvoerig maar hoogstbelangrijk bijvoegsel te laten volgen. In hetzelve handelt hij, onder andere onderwerpen, over de uitgestrektheid van Rusland, de bevolking, bijzonderheden omtrent het volk, karakter der Russen, nijverheid, Godsdienst, beschaving, onderwijs, literatuur, Universiteiten, de verschillende standen, adel, geestelijkheid, middelstand en lijfeigenen, de krijgsmagt, het regt in Rusland, den regeringsvorm, de financiën en het bestuur der Gouvernementen enz. Als eene proeve plaatsen wij hier een gedeelte van hetgeen de Hoogleeraar mededeelt omtrent de veroveringen der Russen, hetgeen vooral in het tegenwoordige tijdstip met belangstelling zal ontvangen worden:

[p. 561]

‘Rusland moest voor zijnen handel zich tot aan de Zwarte Zee uitstrekken, en het konde onmogelijk de landen rondom den Caucasus in vijandige handen laten. Turkije en Perzië waren hier de gevaarlijke naburen; en waar die in hunnen verzwakten toestand zelve niet meer te vreezen zijn, kunnen de Russen niet gedoogen, dat zich andere Staten door verovering of invloed de gelegenheid zouden verschaffen, om hun Rijk te bedreigen, of hunnen handel te belemmeren. Hier is het eigenlijk Engeland, waarmede Rusland in botsing geraakt. Rusland heeft, door de anders niet uitgestrekte aanwinst van de boorden der Zwarte Zee, ten zuiden van den Caucasus, een' grooten stap voorwaarts gedaan, dewijl het nu dit gebergte van alle zijden insluit, en zoo het uitzigt heeft, om de bergbewoners, welke door Godsdiensthaat vijandig jegens de Russen gestemd zijn, en ter zee steeds in betrekking met de Turken bleven, te beteugelen en tot gehoorzame onderdanen te maken.

Doch voor de vaart op de Zwarte Zee moet het de zekerheid hebben, dat de Bosphorus en de Dardanellen steeds zullen geopend blijven; en, wanneer Turkije valt, in wiens handen zullen dan die zeeëngten komen? Dit punt is van overwegend belang voor Rusland; de geheele toekomst van zijne zuidelijke provineiën is daaraan verbonden; en juist om dezelfde reden is het een hoofdpunt voor de politiek van Engeland, dat met naijver de ontwikkeling van de nijverheid in die provinciën en tevens die der zeemagt van Rusland beschouwt.

Van de andere zijde heeft Rusland het grootste belang, om alle de boorden der Caspische Zee onder zijn gebied te brengen; want dan eerst zullen de nieuwe provinciën, die het noordelijk en westelijk van die zee bezit, zich volkomen kunnen ontwikkelen, een veilige en voordeelige handel op die zee kunnen gedreven worden. Bovendien zijn de grenzen van de Caspische Zee af tot China voor Rusland nog zeer onzeker; de zwervende stammen, welke zich daar bevinden, Basjkieren, Kirgizen en andere, maken het verkeer met Boechara en Indië onveilig. Eenige hebben zich reeds onder de bescherming van Rusland gesteld, en alle hebben behoefte aan eene krachtige opperheerschappij. Dáár is dus eene nog grootere uitbreiding van gebied in het belang van Rusland, en inderdaad in dat van de beschaving in het algemeen; doch juist daar doet elke verovering de Ruseen

[p. 562]

naderen tot Engelsch Indié. Hierin ligt een voorname grond van den naijver van Engeland jegens de Russische regering. Het is merkwaardig, hoe eenige Engelsche Schrijvers trachten te betoogen, dat zij, om de belangen van Europa, de te groote magt van Rusland gevaarlijk achten, en met welke teedere belangstelling zij spreken van de Circassiërs in den Caucasus, wier nationaliteit zij vreezen, dat verloren zoude gaan, wanneer die zich met de Russische regering verzoenden, en, in plaats van de reizigers te plunderen, het land bebouwden; - zoude het Engelsch eigenbelang deze Schrijvers, of wel zij hunne lezers misleiden?’

Dat de Hoogleeraar het verhaal van zijne reize eerst in het vijfde jaar, nadat hij die gedaan heeft, het licht doet zien, kunnen wij niet anders dan goedkeuren, daar het uit den inhoud blijkt, dat hij het door hem opgemerkte naauwkeurig heeft vergeleken met de beste geschriften over Rusland, die binnen zijn bereik waren, en welker opgave in de Voorrede voorzeker de waarde van het werk verhoogt. Lezers, die het niet maar te doen is om verrassende avonturen, en wier smaak niet te zeer verwend is door de romaneske verdichtingen, die hun al dikwerf ook onder de gedaante van reisbeschrijvingen worden aangeboden, zullen de beschouwingen van onzen geleerden Landgenoot met erkentelijkheid ontvangen.

Wij eindigen ons verslag met den wensch, dat in onzen tijd, waarin Rusland zoo veel belang wekt, en naar evenredigheid nog te weinig gekend wordt, des Schrijvers arbeid, bij eene gunstige ontvangst door ons lezend publiek, voor velen het middel moge zijn, om, bij staatkundige gebeurtenissen, die gedeeltelijk reeds plaats hebben en gedeeltelijk te voorzien zijn, met eenige kennis van zaken te kunnen oordeelen.