Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Algemeene Geschiedenis voor Jongelieden, door C.H. Clemens. IIde, IIIde en IVde Deel. Met Platen en Kaar-

[p. 518]

ten. Te Nijmegen, bij D.J. Haspels. In kl. 8vo. Te zamen 700 bl. f 3-:
Bijbelsche Geschiedenis voor jeugdige Christenen, door L.G.Th. Creutzberg, Predikant te Horssen. IIde en IIIde Deel. Met Platen en Kaarten. Te Nijmegen, bij D.J. Haspels. In kl. 8vo. Te zamen 494 bl. f 2-:

Over den aanleg en de wijze van uitvoering dezer beide werkjes heeft Rec. zich in N^o. VIII van dit Tijdschrift voor 1839, bl. 337-342, genoegzaam uitgelaten, en derzelver betrekkelijke waarde en aanbevelenswaardigheid, zoo wel als derzelver gebreken, naar zijn inzien aangewezen, zoodat het, daar zij over het geheel denzelfden gang houden, niet noodig zal zijn, daarover weder in het breede uit te weiden, maar hij zich meent te mogen vergenoegen, met den inhoud der voorhanden zijnde Deelen kort op te geven, er hier of daar eene enkele aanmerking tusschenvlechtende.

De Heer clemens vervolgt dan in het IIde Deel de Geschiedenis van Griekenland, waarvan vroeger het 1ste Tijdvak, tot aan den Perzischen Oorlog, en het 2de van daar tot aan pericles behandeld was: zoo loopt hij dan nu het 3de door, van pericles tot alexander, en het 4de, (dat bl. 77 vergeten is bovenaan geplaatst te worden) van alexander tot het onderbrengen van de Grieken door de Romeinen; en zoo brengt hij hierop de oude Geschiedenis van Egypte, en daarna die van het (nieuwe) Rijk van Syrië, sedert alexander's dood tot de verovering door hetzelfde Volk, ten einde, bij die van Syrie tevens die van het Israelitische Volk invoegende. (In het verhaal van de Maccabésche Helden zijn eenige onnaauwkeurigheden ingeslopen: b.v. bl. 158 wordt eleazar gezegd gevangen genomen en gedood te zijn; maar hij kwam om in den strijd, door verpletterd te worden onder den olifant, dien hij velde, waarop hij meende, dat de Syrische Koning gezeten was: bl. 160 wordt joannes, hyrcanus namelijk, simon's broeder genoemd, daar hij deszelfs zoon was, en dus verward met deszelfs oom, die reeds vroeger door eene roofzuchtige bende van Arabieren om het leven gebragt was; en zoo had de (bl. 162 gemelde hyrcanus, ter onderscheiding, wel hyrcanus II mogen genoemd zijn.) - Hierop wordt, na een overzigt van de aardrijkskundige gesteldheid van Italië, de Geschiedenis der Romei-

[p. 519]

nen begonnen, en in het geheele IIIde Deel voortgezet, naar de volgende Tijdvakken, ofschoon dit woord daar wederom niet gevonden wordt: 1. Van de stichting van Rome tot het verdrijven der Koningen. 2. Van daar tot den eersten Punischen oorlog. 3. Van dezen tot het einde van den tweeden. 4. Van dit tot het begin der burgeroorlogen. 5. Hiervan tot het begin der Monarchij. 6. Van deze vestiging der Alleenheerschappij, of de eeuw van augustus, tot op den dood van marcus aurelius. In dit tijdperk worden dan ook de geboorte en het leven van jezus, de eerste invoering van zijne leer en de ondergang van den Joodschen Staat kortelijk vermeld. Zonderling is het echter, dat aldaar wel van den kruisdood van jezus, en dat wel met eene tijdsbepaling zijns levens, die even min, als de dag van zijne geboorte, zoo naauwkeurig uit te maken is, gesproken, maar van zijne opstanding en verheerlijking, zoo als ook van de wonderdadige Goddelijke medewerking ten behoeve der Apostelen, met geen enkel woord gerept wordt: dit is, bij eenen schijn van naauwkeurigheid in de bepaling van tijd, geen getrouw geschiedenisverhalen. (Wat beteekent D. II, bl. 130, dat ‘jezus zijn kruis als een gedenkteeken op aarde liet; dat eenmaal alle volken het jubelend en dankend weder ten hemel voeren, vanwaar het tot heil der menschheid eenmaal nederdaalde’? Dit zijn van die woorden, die hoog, maar hol klinken.) 7. Van commodus tot constantijn den Grooten, de soldatenheerschappij, en de vestiging van de Christelijke Godsdienst. 8. Vandaar tot den ondergang van het Romeinsche Rijk in het Westen. (De Schrijver volgt steeds de reeks der Keizers, en zegt van elk iets, hoe kort het ook zijn moge: zou het niet beter geweest zijn, de zaken en toestanden meer in het groot zamen te vatten, om juister en aangenamer overzigt van het geheel te geven?) Zoo komen wij met den Schrijver, in het IVde Deel, tot de Geschiedenis der Middeleeuwen, die hij in de volgende Tijdvakken (zonder dat dit woord weder gemeld wordt) afhandelt: 1. Van odoacer tot mahomed, of van den ondergang van het Westersche tot de stichting van het Mahomedaansche Rijk. 2. Van dit laatste tot die van het Christelijk Keizerrijk in het Westen. 3. Van karel den Grooten (waarom schrijft de Heer clemens toch tusschenbeiden op zijn Hoogduitsch karl, en zoo ook ergens karl magnus?) tot godfried van bouillon, of van de vestiging van het Chris-

[p. 520]

ten-Keizerrijk in het Westen tot aan het begin der Kruistogten. Na dus 4. de Geschiedenis der Kruistogten verhaald te hebben, schijnt de Schrijver geen vast gekenmerkt Tijdvak meer te onderscheiden, maar vervolgt de Geschiedenis van Duitschland, Italië tot aan het Zwitsersche Bondgenootschap; - verder die van Frankrijk, - van Engeland, - het begin van die van Noorwegen, Zweden en Denemarken, - Polen en Pruissen, - Hongarijen, - het vervolg van het Grieksche Rijk, - de Geschiedenis der Mongolen, - en daarop, met een' zonderlingen sprong, die der Nederlanden; hierna wederom vervolg van die van Duitschland en Italië, - van Spanje en Portugal. Na dit alles worden nog eenige korte, meest oppervlakkige, aanmerkingen in het midden gebragt over de Middeleeuwen, den staat van de Godsdienst, en de uitvindingen en verbeteringen in dezelve. Indien dit bonte allerlei wat meer geconcentreerd bijeengebragt ware, zou het welligt gemakkelijker en nuttiger te overzien geweest zijn. - Zietdaar den korten inhoud van deze drie boekdeeltjes, die elk met 2 of 3 plaatjes en een kaartje (namelijk van Epirus, Thessalië en Hellas, Italië, en Palestina) voorzien zijn, maar welker correctie van stijl, taal en druk wederom nog al iets te wenschen overlaat.

Ook de Heer creutzberg gaat op denzelfden voet, als Rec. bij de beoordeeling van het Iste Deel aangewezen heeft, voort, de Bijbelsche Geschiedenis voor jeugdige Christenen te behandelen. In het IIde Deel vindt men eerst het overige van het tweede Tijdvak, ‘de Goddelijke leiding der voorvaderen van het Israëlitische volk, tot deszelfs vestiging in Egypte,’ en daarna van het derde Tijdvak, den toestand en de lotgevallen dezes Volks, van deszelfs uittogt uit Egypte, tot aan deszelfs gerust bezit van Kanaän, bij den dood van josua. In het IIIde Deel wordt deze Geschiedenis der Israëliten tot aan den tijd van samuël vervolgd, en daarin zoowel Gods wijs en regtvaardig bestuur, als de meer en meer vervallende godsdienstige en zedelijke toestand der Natie voorgesteld. De wederoprigting van dezen toestand onder samuël, waarmede, volgens des Schrijvers verdeeling, het vierde Tijdvak begint, de regering van saul, en de bestemming, de opleiding en de gelukkigste tijd der regering van david, maken den overigen inhoud van dit Deel uit. - Uit deze opgave, vergeleken met die van den inhoud des

[p. 521]

Isten Deels, kan men zien, dat creutzrerg van zijn eerste plan omtrent de uitgestrektheid van dit werk aldra schijnt afgeweken te zijn; althans uit de woorden, D. I, bl. 15: ‘De eerstgenoemde (de Geschiedenis des Ouden Verbonds) zal ik in zes Tijdperken splitsen, en ieder tijdvak in drie Deeltjes, alle gelijk in omvang aan dit eerste, behandelen,’ zou men niet verwachten, dat men nu met het einde van het derde Deel reeds verre in het vierde Tijdvak zou gevorderd zijn: doch het eerst opgegevene zou ook, bij allen schijn van evenredigheid, inderdaad eene groote onevenredigheid geweest zijn, daar er van de twee eerste Tijdvakken, in vergelijking van de overige, zoo weinig te zeggen is, dat men, zonder het eene overmatig gerekt, het andere al te kort te maken, daarmede geen zes Boekdeeltjes vullen kan. - Voor het overige erkent Rec. weder gaarne, dat de Schrijver doorgaans de beste Uitleggers gevolgd is, en aan alles eene goede praktische strekking heeft trachten te geven. - Eindelijk is elk Deeltje wederom met twee plaatjes, gelijksoortig met de vorige, voorzien: achter aan het tweede vindt men een kaartje van Palestina, en een tijdrekenkundig overzigt der voornaamste gebeurtenissen in de twee eerste Tijdvakken; en achter het derde eene kaart van Jeruzalem, waartoe eenige ophelderende aanmerkingen behooren, die in hetzelve vooraan geplaatst zijn.