Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Iets over het verval in de Hervormde Kerk en den toenemenden invloed der Roomsche Geestelijkheid in ons Vaderland. Te Utrecht, bij N. van der Monde; te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. [Zonder jaartal.] Voor rekening van den Schrijver. In gr. 8vo. 40 bl. f :-40.

‘Het is niet dan met een huiverend gevoel,’ zegt de Schrijver, ‘dat ik de pen opneem ter behandeling van een zoo gewigtig onderwerp;’ en als ‘onkundig leek, als bezittende slechts eene oppervlakkige kennis van de Godgeleerdheid, moet ik de toegevendheid mijner Hervormde landgenooten inroepen, wanneer soms de hier aangevoerde redenen en oorzaken’ van het op den titel vermelde ‘niet altoos met juistheid beoordeeld zijn.’ Is dit laatste zoo, dan had hij zich, meent Rec., die huivering kunnen besparen, door zijne pen stil te laten liggen, want dan mist hij zijn geheele doel, door noch de kwaal noch de geneesmiddelen goed te doen kennen; dan ziet hij misschien

[p. 410]

gevaar, waar het niet bestaat, en ziet het voorbij, waar het werkelijk aanwezig is. - Dat het hem, bij de beste meening, aan volledigheid van kennis en helderheid van denkbeelden omtrent de zaak, waarover hij schrijft, en aan geoefendheid in goeden stijl ontbreekt, hiervan levert dit stukje blijken genoeg op. Nergens wijst hij duidelijk aan, wat hij onder verval in de Hervormde Kerk verstaat; doch daar hij er, bl. 5, den toenemenden invloed der Roomsche Geestelijkheid regtstreeks tegenoverstelt, schijnt hij de vermindering harer leden door overgang te bedoelen: en dan mag deze laatstgenoemde hem wel een compliment maken, dat hij, Protestant, haar zoo veel toeschrijft; doch dat zij er zich niet te veel op verheffe, want dat haar invloed toeneemt, hiervan voert hij niets anders aan, dan dat zij, vooral sedert 1795, zich beijvert, om proselieten te maken! Nu, dit is immers altijd en overal haar doel geweest; maar dat hier en daar de Hervormde Gemeenten eer af- dan toegenomen zijn, dit is niet alleen of voornamelijk daardoor, maar ook en wel grootstendeels door andere omstandigheden des maatschappelijken levens, die met de Godsdienst niets gemeen hebben, veroorzaakt.

Rec. kan de aangegevene oorzaken des vervals en de hulpmiddelen daartegen hier niet in het breede beoordeelen: de Schrijver houde hem dus de volgende wat kort zamengedrongene opmerkingen ten goede! - Eerste, zoo niet eenige oorzaak de afscheiding van Kerk en Staat, maar dus verward met het ophouden van een heerschend Kerkgenootschap; en als zoodanig betreurd, dat men nu niet meer Hervormd moet zijn, om eenige, zelfs de minste stedelijke bediening te erlangen, maar dus eene groote burgerlijke onbillijkheid voorgestaan, daar alle burgers van een land immers ten opzigte van den Staat gelijke regten hebben. - Verder, als in éénen adem, over tijd en wijze van het catechetisch onderwijs en het zinnelijke van de Eerdienst, als zijnde dit alles bij de Roomschen meer geschikt voor den gemeenen man dan bij de Hervormden, en eindelijk over de Separatisten! Indien de Schrijver meer bekend ware met de verbetering en volmaking van het af-

[p. 411]

zonderlijk godsdienstig onderwijs bij de Nederlandsche Hervormden in de latere jaren, en hij het onderscheid tusschen populair en triviaal, dat hij, over de Separatisten sprekende, zoo wél in acht neemt, ook daarop toegepast hadde, dan zou hij het platte catechetisch onderwijs van sommige Pastoors daar niet boven verheffen. - Kon men hier of daar nu en dan koorgezang invoeren, deze zijn meer geopperde voorslag, indien uitvoerlijk, zou niet verwerpelijk zijn, maar toch niet om het koraalgezang der Gemeente geheel te verdringen. - (Dat de Lutherschen het Avondmaal Mis blijven noemen, zal wel eene vergissing zijn: zelfs bij de Roomsch-Katholieken is Mis en Communie niet hetzelfde.) - Dat heersch- en bemoeizucht de Predikanten, zoo wel als de Pastoors, wel eens besmet, wie zal dit, helaas! ontkennen? maar die aan ‘velen onzer Predikanten, vooral ten platten lande’ (bl. 20) toe te schrijven, is eene overdrevene en beleedigende aantijging, die de Schrijver bezwaarlijk zou bewijzen. - Zoo wordt er ook aan deszelfs wensch meer, dan hij denkt, voldaan, dat ‘er van wege de Hooge Regering gelet worde op de beroepen in plaatsen, waar de Roomschen de overhand hebben.’ - Verder gispt hij de trotschheid der Protestantsche Kerkvoogden, (dit woord heeft thans bij de Hervormden in Nederland eene andere beteekenis) of eigenlijk hun bejagen van eer en zinnelijk genot: ook hiervan mogen bij dezelve, zoo wel als bij de Roomschen, voorbeelden zijn; doch waartoe zoo breed uitgehaald, bl. 28-30, over een zoodanig, waarin veinzerij en huichelarij zich daarmede vereenigden? Kan in die voorbeelden, die hij zelf zegt dat ‘gelukkig weinig zijn,’ eene oorzaak van het verval der Kerk gezocht worden? En wat de ondeugden aangaat, waarvan hij bl. 31 spreekt, zijn er dan geene voorbeelden van afzetting van de genen, die er zich doorgaans aan schuldig maakten? Waartoe dan gesproken, alsof er geen acht op geslagen wierd? - Zoo schijnt hij ook, naar hetgene, dat er bl. 31-34 volgt, weinig bekend te zijn met de maatregelen der Regering en der beide Protestantsche Synoden, om Neêrlands Oost- en West-

[p. 412]

Indië met goede Protestantsche Leeraars te voorzien. - Wat hij verder zegt over de pligten der Ouderlingen, Diakens enz. en der leeken in het algemeen, en over de bezoldiging der Leeraars, is goed, maar meestal oppervlakkig. - Tot zijne klagt over nieuwe combinatiën is thans waarlijk geen reden, en zeer noode wordt er hiertoe overgegaan; terwijl hij vergeet, dat er hier en daar, nog in de jongste tijden, waar de behoefte dit vorderde, nieuwe Gemeenten gesticht, en aan andere, zoo wel door het Gouvernement, als door de Synode, aanzienlijke ondersteuningen tot instandhouding toegestaan worden.

Ten besluite dan, doet Rec. nogmaals gaarne hulde aan de goede bedoeling des hem geheel onbekenden Schrijvers, maar houdt het tevens daarvoor, dat, indien hij met eene meer doordringende kennis van zaken toegerust ware geweest, hij zijn geschrijf zou teruggehouden, en niemand er iets bij verloren hebben; terwijl het nu ligtelijk, geheel tegen zijn welmeenend oogmerk aan, kwaad zou kunnen doen, door oude of jonge laudatores temporis acti den onbillijksten klaagtoon te doen aanheffen, en het Roomsche Propagandismus zeer ten onregte te verheugen.