Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Gregoor VII, of de strijd tusschen' Kerk en Staat in de XIde Eeuw, door J.H. Sonstral. II Deelen. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1838. In gr. 8vo. 464 bl. f 5-25.

Toen wij dit werk eerst in handen namen, wekte hetzelve eenigermate een onaangenaam gevoel in ons op. Wij vreesden namelijk weder een zoogenaamd romantisch tafereel te zullen aantreffen, eene van die misvormingen der ware geschiedenis, die bij een groot gedeelte van ons lezend publiek hoe langer hoe meer de grondige beoefening der geschiedkunde verdringen. Zoo veel te aangenamer was onze verrassing, daar wij bij de lezing zelve in dit werk eene, wel is waar smaakvolle, maar tevens naauw-

[p. 361]

keurige behandeling vonden van het tijdvak van gregorius VII, welke verdient, dat wij onze Lezers eenigermate bekend maken met hetgeen hun hier aangeboden wordt.

Nadat de Lezer in de Inleiding op het tooneel des onderwerps geplaatst is, behelst het Iste Hoofdstuk de Hervorming van den Roomschen Stoel en deszelfs geschiedenis tot aan het Pausschap van nikolaas II. In dit Hoofdstuk vindt men ook de afkomst verhaald van den hoofdpersoon des verhaals: Hildebrand (gelijk hij vóór zijne verheffing tot de pauselijke waardigheid genaamd was), het begin van zijnen invloed te Rome onder leo IX. Dezen invloed behield hij min of meer onder de volgende Paussen, vooral onder nikolaas II en alexander II, gelijk dit in het IIde Hoofdstuk behandeld wordt, tot dat hildebrand zelf op den pauselijken stoel verheven wordt en den naam van gregorius VII aanneemt. Het IIIde Hoofdstuk bevat het begin van het Pausschap van gregoor, gedurende hetwelk de Paus en de Duitsche Keizer hendrik IV, die reeds door de heerschzucht van alexander getergd was, in eene gedwongene houding van schijnbaren vrede tegenover elkander staan. Echter brak later, gelijk in het IVde Hoofdstuk beschreven wordt, de twist openlijk uit, dewijl gregorius zich verzette tegen het gezag, hetwelk de Vorsten allerwegen over de Geestelijken hadden uitgeoefend, en zich mengde in de twisten tusschen den Keizer en diens onderdanen. Zelfs had de Paus ten laatste de stoutmoedigheid, om den Keizer in den ban te doen en van den troon vervallen te verklaren. De Vorst, door den afval van het grootste gedeelte zijner onderdanen in ongelegenheid geraakt, wordt genoodzaakt, zich als een boeteling naar Italië te begeven, en zich aan de in de geschiedenis zoo beruchte vernedering voor den Paus te Canossa te onderwerpen. De trotschheid echter, waarmede gregorius den Vorst bejegent, en dat hij, ofschoon hij hem van den ban ontsloeg, de vijandschap der Duitschers tegen den Keizer aanvuurt, doet den moed en de verbittering tegen den Paus herleven bij den vernederden hendrik. In het Vde Hoofdstuk vinden wij den hernieuwden strijd tot aan den dood van ru-

[p. 362]

dolf van Zwaben, die door pauselijken invloed in plaats van hendrik op den Duitschen troon was geplaatst, maar in eenen veldslag sneuvelde. Het laatste of VIde Hoofdstuk heeft tot opschrift: Gregoor's vernedering en grootheid, en verhaalt de verheffing van guibert van Ravenna tot Tegenpaus. Door dezen laat hendrik zich te Rome, welke stad hij ingenomen heeft, als Keizer kroonen; terwijl gregoor, door robert den Noorman, Hertog van Apulië en Calabrië, uit het kasteel van St. Angelo ontzet, korten tijd daarna te Salerno in ballingschap sterft. Nogtans zijn Tegenpaus werd nooit algemeen erkend; de onmiddellijke opvolgers van gregorius voleindigden den door hem aangevangen strijd, en de Keizer, door alle zijne vrienden verlaten, en verraden door zijnen zoon, stierf te Luik in armoede.

Het is voor den beoordeelaar niet mogelijk, in het tijdsbestek, binnen hetwelk de aankondiging van een werk als het onderhavige verlangd wordt, hetzelve in alle bijzonderheden te vergelijken met andere werken, die afzonderlijk of zijdelings hetzelfde onderwerp behandelen, om te beslissen, waar het gevoelen van den Schrijver boven dat van anderen de voorkeur verdient, en waar zijn arbeid als oorspronkelijk kan aangemerkt worden; ofschoon, wat dit laatste betreft, de Schrijver, zonder zijn werk met aanhalingen te overladen, wanneer hij de woorden van andere Schrijvers geeft, den Lezer daarvan verwittigt. Voor zoo veel Rec. toegang had tot dezelfde of andere bronnen, en daardoor eenigermate tot oordeelen bevoegd is, meent hij hier de geschiedenis van gregoor en zijne tijdgenooten, in zoo ver zij tot hem in betrekking staan, met eene volledigheid en waarheid voorgesteld te vinden, welke men elders, in een werk, hetwelk niet bij uitsluiting voor den Geleerde, maar voor den beschaafden Lezer in het algemeen bestemd is, te vergeefs zal zoeken. Daar gregoor in lateren tijd tot nog toe geen' Biograaph gevonden had, die onpartijdig over hem schreef, beschouwde de Schrijver het te regt als een werk, waardig dat hij zijne krachten aan hetzelve besteedde, om dezen man te leveren, zoo als

[p. 363]

hij zich heeft voorgedaan. Wat nu het oordeel betreft, hetwelk de Schrijver over zijnen held uitspreekt, gaarne erkennen wij, dat het onmogelijk is, hetzelve zóó in te rigten, dat allen daarmede instemmen. Wij voor ons houden het door den Schrijver uitgesproken oordeel voor nog te gunstig, dewijl het ons voorkomt, en zelfs door de lezing van dit werk de overtuiging in ons versterkt wordt, dat ook de schijnbaar goede daden en bedoelingen van gregoor, en zelfs zijn toeleg om de Kerk van gebreken te zuiveren, ondergeschikt waren aan zijne boven alles gaande begeerte om te heerschen. Wij beweren niet, dat de Schrijver gregoor verdedigt; maar wanneer hij nu eens zegt, dat zijn held zich ter goeder trouw voor een van God geroepen hervormer uitgeeft, die zichzelven voor vervloekt zou houden, indien hij het zwaard van bloed afhield, en op eene andere plaats de vraag, of gregoor het wezenlijke ware en goede gezien heeft, ontkennend beantwoordt, en er bijvoegt: ‘Kon hij het zien? Heeft hij zoo veel gezien, als zijn tijd hem vergunde en van hem verwacht kon worden? Het is moeijelijk te stellen, dat juist zijn tijd hem de ooren en oogen geheel en al zal moeten gesloten hebben voor de uitspraken des Bijbels; en dit boek was immers in zijne handen,’ - dan blijft de Schrijver zich niet gelijk. Maar wij erkennen het moeijelijke van dit gedeelte van zijnen arbeid, en bevelen dien veeleer als eene nuttige bijdrage aan, niet alleen voor den beminnaar der Kerkelijke, maar ook der Algemeene Wereldgeschiedenis. Zonder dat aan de geschiedenis eene romantische kleur wordt gegeven, is het verhaal in eenen bevalligen en duidelijken stijl en onderhoudend geschreven. Wij wenschen den Schrijver aanmoediging en opgewektheid toe, om het zoo gelukkig ingeslagen spoor te vervolgen.