Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Handboek der Werktuigkunde, benevens een Aanhangsel over den Slinger en de Balans, door D. Lardner en H. Kater. Naar de Hoogduitsche vertaling van H. Koszmann, vergeleken met de Engelsche oorspronkelijke uitgave, vertaald door A.J. de Bruyn. Met 21 Platen. Te Amsterdam, bij S. de Grebber. In gr. 8vo. XXVIIII en 434 bl. f 5-90.

Dr. lardner's Cabinet Cyclopaedia is in ons vaderland niet onbekend; het strekt, even als de Library of useful knowledge, ter verspreiding van algemeene kennis, maar heeft het voordeel boven het laatstgenoemde van meer populair te zijn, vooral het gedeelte Natural Philosophy, bevattende onder anderen Treatise on Astronomy door Sir

[p. 331]

j. herschel, Treatise on Mechanics door Dr. lardner en h. kater, Treatise on Heat door Dr. lardner, Treatise on Hydrostatics and Pneumatics door Dr. lardner, munt uit door grondigheid, duidelijkheid en onderhoudenden stijl. Het moet aan de daaraan verknochte moeite, gepaard met het uitzigt op weinig aftrek, en niet aan mindere behoefte toegeschreven worden, dat een of meer van de hier boven genoemde werken niet reeds in onze taal overgebragt zijn. Vooral ondervond men meermalen de behoefte aan eene populaire Mechanica, niet alleen voor de leerlingen, maar nog meer voor de onderwijzers; want daarin vindt men bij het onderwijs de grootste moeijelijkheden, om het begrip der leerlingen door dadelijke toepassingen te gemoet te komen; die toepassingen moeten uit het dagelijksche leven gekozen worden, en, hoe eenvoudig ook op zichzelve, dragen dezelve veel bij tot vruchtbaarmaking van het onderwijs.

De aankondiging van eene vertaling van Dr. lardner's en kater's Treatise on Mechanics kon dus niet anders dan welkom zijn, daar dit werk in de boven genoemde behoefte voorzien kan.

De Werktuigkunde van Dr. lardner en kater onderscheidt zich daardoor van de meeste in onze taal geschrevene boeken over de werktuigkunde, dat men daarin de eigenschappen der ligchamen in het algemeen, en de traagheid, zwaartekracht enz. in het bijzonder, uitgebreid en aangenaam behandeld vindt (zie het 1ste, 2de, 3de en 6de hoofdstuk); terwijl Statica en Dynamica niet afzonderlijk, maar gelijktijdig in verband met elkander behandeld worden, en men door doeltreffende voorbeelden en toepassingen de wiskundige betoogen heeft zoeken te vermijden.

Het werk is in 21 hoofdstukken en het geheel in doorgaande paragrafen verdeeld: het 1ste, 2de en 3de hoofdstuk handelt over de eigenschappen der ligchamen; het 4de over werking en tegenwerking; het 5de over de zamenstelling en ontbinding der krachten; het 6de over de aantrekking; het 7de over den vrijen val der ligchamen; het 8ste over de verschillende bewegingen der ligchamen; het 9de

[p. 332]

over de zwaartepunten; het 10de over de bewegingen der ligchamen om eene as; het 11de over den slinger; het 12de tot en met het 16de hoofdstuk over de enkelvoudige werktuigen; het 17de over de regeling en ophooping van krachten; het 18de over werktuigkundige inrigtingen tot verandering der beweging; het 19de over de wrijving en stramheid der touwen; het 20ste over de vastheid der ligchamen, en eindelijk bevat het 21ste hoofdstuk eene uitvoerige verhandeling over de balans en de slingers.

Over het algemeen zal men zonder vele wetenschappelijke voorbereiding de werktuigkunde van lardner en kater kunnen volgen, en zoo men daardoor dan al niet eene grondige kennis der werktuigkunde verkrijgt, zoo mag men zeggen dat voor vele standen der Maatschappij door dit werk eene genoegzame kennis over dit allerbelangrijkst vak verspreid wordt.

De Vertaler zegt in het voorberigt, dat de Werktuigkunde van lardner en kater ook strekken kan tot handleiding der kweekelingen op de Militaire Akademiën. Zonder iets aan de waarde van het werk te ontnemen, moeten wij dit betwijfelen: voor die kweekelingen kan het alleen strekken tot een aangenaam leesboek; want jonge lieden, aan wie de beginselen der Statica van den Majoor Ingenieur j.p. delprat zijn voorgedragen, zullen meer wetenschappelijk behandelde werken tot hunne handleiding nemen; ook kan de Werktuigkunde van lardner en kater niet vergeleken worden met de Gronden der toegepaste Werktuigkunst van den Hoogleeraar verdam, hetwelk over alle zaken, tot de toegepaste werktuigkunde betrekking hebbende, met vrucht kan geraadpleegd worden. De toepassingen en voorbeelden in het werk van lardner en kater zijn populair, en dienen om de hoofdzaken begrijpelijk te maken; de toepassingen, in het werk van verdam voorkomende, strekken daarentegen tot een' leiddraad bij de behandeling of daarstelling der werktuigen. Wanneer de Werktuigkunde van lardner en kater den lust tot nader onderzoek heeft levendig gemaakt, zoo kan men, met

[p. 333]

de verkregene kennis toegerust, de toegepaste Werktuigkunst van den Hoogl. verdam met vrucht in handen nemen.

Men mag met grond voor de Teekenakademiën en Industriescholen vele vruchten van het nu in het Nederduitsch overgebragte werk van lardner en kater verwachten, en wij aarzelen niet, dit werk dier inrigtingen aan te bevelen. De verdienstelijke Vertaler heeft, met zijne aan den dag gelegde kunde, aan het Nederlandsche publiek eene vertaling gegeven, die niets van beduidenis te wenschen overlaat. Bij eene naauwkeurige vergelijking met den oorspronkelijken Engelschen tekst zijn ons slechts weinige woorden niet geheel overeenkomstig met het oorspronkelijke voorgekomen, en dewijl deze volstrekt geen' invloed op hoofdzaken hebben, zoo achtten wij het onnoodig, dezelve hier aan te halen.

Bij de vertaling heeft men de Hoogduitsche overzetting van koszmann gevolgd. De redenen, die den Nederduitschen Vertaler daartoe noopten, zijn in het voorberigt duidelijk uiteengezet, en wij stemmen daarmede volkomen in; alleen hadden wij van 's mans kunde gaarne eenige meerdere uitbreiding van sommige belangrijke zaken (zoo als koszmann in zijne Hoogduitsche vertaling over de wrijving gedaan heeft) gewenscht; b.v. in het 15de hoofdstuk, alwaar de touwen of koorden alleen met betrekking tot de katrollen of takels behandeld worden. Het 19de hoofdstuk heeft, wat de wrijving aangaat, door bijvoeging der proeven van coulomb veel gewonnen; maar de behandeling van de stramheid der touwen laat, wat de toepassing aangaat, nog al iets te wenschen overig. Het 21ste hoofdstuk bevat eene uitgebreide verhandeling over de verschillende soorten van balansen; gaarne hadden wij, bij zulk eene uitvoerige behandeling, de balance bascule aangehaald gevonden, te meer daar deze hier te lande zoo algemeen in gebruik is. - Misschien kunnen deze wenken bij eenen gewenschten tweeden druk niet geheel overbodig zijn.

De uitvoering van het werk, zoo wel ten opzigte van druk als platen, verdient allen lof; alleen vonden wij het bij het lezen lastig, dat de anders zoo net uitgeveerde pla-

[p. 334]

ten niet buiten het boek uitslaan; hierdoor moet men gedurig met lezen ophouden, om de figuren na te gaan.

Wij vereenigen ons geheel met den wensch des Vertalers, dat dit werk vele jonge lieden moge aanmoedigen, om zich met ijver op de nuttige Werktuigkunde toe te leggen, en zeggen hem dank voor zijne gelukkige bijdrage tot de verspreiding van voor velen zoo noodige kundigheden in ons vaderland.