Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Proeve eener andere, dan ds tot nu toe gevolgde Elliptische onderstelling voor den vorm van den Aardmeridiaan, door J. van der Stok, 2de Kapitein Ingenieur. Te Breda, bij F.P. Sterk. 1839. In gr. 8vo. 30 bl. f :-75.
Dr. S. Bleekrode, Algemeene en bijzondere Technologie. VIIde en VIIIste Aflevering. Te Groningen, bij P.S. Barghoorn. 1839. In gr. 8vo. 191 bl. f 2-15.

De Schrijver van het eerstvermelde stukje meent, de vergelijkingen te hebben gevonden voor de ware gedaante van den Aardmeridiaan; immers, dat zijne hypothese ‘ten minste niet meer van de waarheid afwijkt, dan de elliptische.’ Met het laatste zijn wij echter weinig gevorderd. Het is bekend, dat niet alle graadmetingen en proeven met den slin-

[p. 305]

ger die resultaten opleveren, welke zouden moeten volgen uit zoodanig eene verplatting van den aardbol aan de polen; dat eene lijn, door deze en over twee tegenovergestelde punten van den equator gaande, eene volmaakte ellips zou zijn, waarvan de as der aarde de kleine - de doorsnede van den equator de groote as uitmaakte. Men heeft dan ook reeds voorlang begrepen, dat aan zulk eene volmaakte ellips niet te denken viel; en dit woord der Sterrekundigen in deze beteekenis is eenigermate cum grano salis op te vatten, gelijk zij zelve het dan ook niet in den strengsten zin laten gelden. Wij willen niets afdingen op de bekwaamheid van den Schrijver in het uitwerken van wiskundige formules, en ontkennen niet, dat de uitkomsten zijner berekeningen hier en daar vrij naauwkeurig met het door proeven en metingen bevondene overeenkomen; maar betwijfelen nogtans in het algemeen, of de ware gedaante van den meridiaan der aarde deels juist gevonden kunne worden, deels overal dezelfde gedaante hebbe, deels geregeld zij. De verbazende moeijelijkheden, met welke de Fransche geleerden te worstelen hebben gehad, die bij den equator en bij de Noordpool hunne graadmetingen gedaan hebben, doen reeds zien, welke bezwaren dit in een vlak land heeft; en hoeveel is door ontoegankelijke plaatsen niet bereikbaar! Hoe onzeker zijn de slingerproeven, daar die alleen bij de zeer onwaarschijnlijke onderstelling eener eenparige verdeeling van de massa des aardbols gelden! Kortom, wij betwijfelen sterk, of men wel ooit den wiskundige een genoegzaam getal gegevens zal kunnen verschaffen, om het verder te brengen, dan de algemeene waarheid, dat de aarde eene spheroide is en de afplatting ongeveer 1/330 bedraagt. Wij prijzen den Schrijver niettemin zeer over zijne poging tot oplossing van een belangrijk vraagstuk. Had hij het echter in het Fransch opgesteld en b.v. in de additions van de Connaissance des tems doen plaatsen, dan zouden zijne berekeningen en meer onder den algemeenen toets der geleerde wereld gekomen zijn, en een betrekkelijk bijster duur en daardoor denkelijk schaars verkocht boekje zijn achtergebleven, en de correctie ongetwijfeld beter geweest zijn, dan nu, daar verscheidene drukfouten, waaronder eenige niet op de vrij groote lijst opgegevene, vooral in de formules, het werkje ontsieren.

De Technologie van bleekrode gaat, schoon nog al wel,

[p. 306]

in vergelijking met andere werken, echter niet met dien spoed voort, welken de Uitgever, denkelijk een weinig onbedacht, oorspronkelijk beloofde. De voor ons liggende Asleveringen behelzen de voortzetting van de leer der krachten; en wel Hoofdst. 5 over de kracht der warmtestof. Hier handelt de kundige Schrijver over de uitzetting der ligchamen door de warmte, met beschrijving van thermometer, pyrometer enz.; over vrije en gebondene warmte; soortelijke warmte en de toepassing van hare kennis; over het geleiden der warmte; de afkoeling; over het veroorzaken van warmte door wrijving, zamenpersing, verbranding enz., waarbij het een en ander (zeer belangrijk) over de betrekkelijke kracht der verschillende brandstoffen, waar in zeer vele gevallen, prijs en kracht onderling vergeleken, de turf den voorrang bekomt. Bij dit Hoofdstuk komt ook in aanmerking de uitzetting van vaste ligchamen door de warmte, die men in den laatsten tijd mede zeer vernuftig als beweegkracht heeft aangewend; gelijk mede die van drupvormige vloeistoffen, en eindelijk van de lucht. Naauwkeurige tabellen zijn overal bijgevoegd. Het 6de Hoofdstuk loopt over eene beweegkracht, die niet alleen in onzen tijd meer en meer van algemeene toepassing is, maar zelfs eene gansche omwenteling heeft daargesteld, die zich over de geheele beschaafde wereld heeft uitgebreid, en op fabrijkwezen, handelsverkeer, ja op het geheele maatschappelijke wezen, den onbeperktsten invloed heeft uitgeoefend - den stoom. Daar de 8ste Aflevering dit onderwerp nog slechts voor een gedeelte behandelt, en wij, om het hoog belang der zaak, van dit gedeelte des werks een meer uitvoerig verslag willen geven, zoo zullen wij daarmede wachten, tot wij de leer dezer beweegkracht in haar geheel bezitten; maar wij wilden het aankondigen dezer Afleveringen niet zoolang vertragen.

De letters bij de afbeeldingen op de platen mogten en konden wel wat duidelijker en grooter zijn.