Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Dissertatio Theologica, qua dedueitur, quomodo, ex Pauli Apostoli sententia, ad Religionem Christianam accipiendam praeparati sint Gentiles et Judaei, quam etc. pro

[p. 278]

gradu Doctoris etc. publico omnium examini offert Herm. van Gesseler, Groninganus, etc. Groningae, typis C.M. van Bolhuis Hoitsema. 1839. oct. maj. VI et 123 pagg.

Niet te moeijelijk, en nogtans niet al te gemakkelijk noch onbelangrijk is de stof, die de Heer van gesseler zich voor zijne Doctorale Dissertatie gekozen heeft, namelijk een betoog, hoe, volgens het gevoelen van den Apostel paulus, de Heidenen en de Joden voorbereid zijn geworden, om de Christelijke Godsdienst aan te nemen. Met loffelijke vlijt en orde heeft hij dit onderwerp behandeld, ten opzigte van elk der genoemden eerst aanwijzende, waarin het Goddelijk onderwijs bestaan, en vervolgens, welke uitwerking dit gehad heeft. Ten aanzien der Heidenen brengt hij hiertoe het geweten, de Natuur, en de Geschiedenis, waarvan de uitwerking was godsdienstig gevoel, en hieruit ontstane Godsdienst en kennis van God; terwijl hun godsdienstige en zedelijke toestand bedorven bleef. (Dit laatste zal echter in het algemeen te verstaan zijn, want het Goddelijk onderwijs zal toch wel niet bij allen en in het geheel te vergeefs geweest zijn, maar bij vele individuën, ja bij geheele Volken, hier meer, daar minder gunstig gewerkt hebben.) - Ten opzigte der Joden vindt hij dat Goddelijk onderwijs in de beloften, de wetten, de lotgevallen, de eerdienst, en toont daarna aan, welke uitwerking elk van deze dingen tot het bepaalde doel op hen gehad heeft.

Met deze algemeene opgave en aanprijzende aankondiging zou Rec. zich kunnen vergenoegen, daar men van een jong mensch nog geen voltooid werk eens geleerden van meerdere jaren verwachten kan. Hij zou er nog kunnen bijvoegen, dat de zaken doorgaans op eene duidelijke wijze voorgedragen zijn; ofschoon hij ook zou moeten zeggen, dat de Latiniteit, zoo wel als de correctie, niet overal onberispelijk is. Aan de laatste wil hij wel eenige gebreken van de eerste toeschrijven, zonder hiervan verder melding te maken; maar b.v. het gebruik van fallibili, (p. 9) waar volgens den zin dan nog infallibili zou moeten staan, voor

[p. 279]

haud dubio, of dergelijk; van operari en consolari, als verba passiva (p. 31, 86), van paternis (institutis) voor majorum (p. 31); van carnalis en sensualis; van medium voor middel; van transgressio in een' zedelijken zin; van indigentia in plur. voor ons behoeften, en van meer dergelijke in taal en stijl op verschillende plaatsen, die te veel de kleur hebben van in het Hollandsch gedacht te zijn, zou bij meerdere naauwkeurigheid liefst vermeden zijn geworden.

Doch liever zij over de behandeling van het onderwerp zelf hier nog een woord in het midden gebragt! - Vooreerst: Daar de Schrijver verkozen heeft, zijne stof alleen uit de redenen en schriften van den Apostel paulus te putten, had hij er, naar Recensents inzien, den Brief aan de Hebreërs niet moeten bijnemen, vermits hij zelf dien voor misschien niet van paulus afkomstig houdt, en ieder hem niet zoo ligt zal nazeggen: ‘tamen ex ejus schola originem ducere merito penes omnes constat.’ (Introitus, p. III.) Door zich alleen bij paulus zelven te bepalen, zou zijn voorraad wel kleiner, maar naar het oogmerk des te reiner geworden zijn. - Ten andere: Daar de oogst uit de echte redenen en schriften van paulus niet zeer groot is, ontstaat er, bij alle nette en geleidelijke orde van des Schrijvers plan, uit zulk een vooraf bepaald schema dit nadeel, dat hij dikwijls meer uit den aard der zaak moet redeneren, dan uit de denkwijze des Apostels daarover, vermits over zulk punt weinig of niets bij dezen gevonden wordt. Misschien ware het beter geweest, bij elk der beide hoofdgedeelten van de Verhandeling, eerst de hiertoe behoorende plaatsen uit de redenen en brieven van paulus bijeen te zamelen, en aan te toonen, wat zij omtrent het onderwerp in zijn geheel bevatten, en dan als bij recapitulatie de hoofdpunten daaruit op te maken. Men zie b.v., wat hij zelf te dezen opzigte omtrent de uitwerking van de Israëlitische eerdienst erkennen moet, p. 119! - Ten derde: Hier en daar had de Schrijver van hetgene, dat hij uit paulus aangevoerd heeft, of aanvoeren kon, welligt nog meer partij kunnen trekken. Bij voorbeeld, in het be-

[p. 280]

sluit, dat hij, p. 47-49, omtrent de voorbereiding der Heidenen opmaakt, en uit den aard der zaak wèl beredeneert, had hij nog meer vrucht kunnen trekken van de te voren aangevoerde plaatsen uit de redenen van paulus, Hand. XIV en XVII, waar de Apostel, hoewel slechts met enkele groote trekken, die opleiding der niet-Israëlitische Volken door het vorige tot het tegenwoordige aanwijst. - Zoo is het ook over het geheel wèl, wat hij in het tweede Hoofdstuk over de bijzondere Goddelijke onderwijzing van het Israëlitische Volk bijgebragt heeft; maar nog meer welligt zou het tot zijn oogmerk gediend hebben, indien hij de gansche Godsdienstinrigting onder Israël nog meer in haar geheel beschouwd hadde, als een der hoogste voorregten van dit Volk, en als een der beste middelen, om allengs tot eene volmaaktere Godsdienstform op te leiden, waartoe niet alleen de even aangehaalde plaats Rom. IX:4, maar ook eene andere, die Rec. niet weet hier gevonden te hebben, Rom. III:2, uitmuntend dienstig zou geweest, en waarbij wel in de eerste plaats zou in aanmerking gekomen zijn de bewaring van de leer en de openbaring van den eenigen waren God bij Israël, en door hetzelve op de wereld.

Rec. zou nog wel meer van dezen aard kunnen bijbrengen, waaruit zijn oordeel blijken zou, dat het onderwerp nog dieper had kunnen ingedacht en grondiger behandeld worden; maar hij wil van eene Akademische Dissertatie niet vergen, wat men in een werk van meer gevestigde studie en meer gezette bearbeiding vorderen mag. De Schrijver plukke de beste vruchten van de voortzetting zijner studiën, en doe er het beste nut mede voor de zaak der Evangelische Openbaring, als de zaak aller Volken en menschen!