Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

[p. 273]

Boekbeschouwing.

Bartholdi Henrigi Lulofs, (juris utriusque Doctoris, in ordine philosophiae theoreticae et literarum humaniorum, qui Groningae est, Professoris ordinarii) Oratio de eloquentiae exterioris, quam vocant, interiorisque consensu, sive, ut Quinctilianus significat, de pronuntiationis seu actionis ratione, non alia atque ipsius orationis. Groningae, apud W. van Boekeren. 1839. Maj. 8vo. pag. 59.

Deze Rede, door den Hoogleeraar lulofs uitgesproken, toen hij den post van Rector der Groningsche Akademie nederleide, verdient om haren inhoud eene eenigzins breedere vermelding. Het was een gelukkig denkbeeld van den Hoogleeraar, om een onderwerp te kiezen, zoo geheel in overeenstemming met zijn eigen vak en zijne eigene liefhebberij; een onderwerp, waarover hij, die zelf als declamator roem bezit, en die de akademische jongelingschap in deze kunst moet opleiden, zeker veel gedacht heeft, en waarover hij ook uit eigene ondervinding kan spreken. Het is moeijelijk, dit stuk als redevoering te beoordeelen. In de Voorrede zegt de Schrijver: orationem, typis heic exscriptam, aliquam partem habui; en de lengte van het stuk maakt het ook niet mogelijk, dat het benevens de akademische fata geheel zij uitgesproken. Het is ook eigenlijk geene redevoering, maar meer onderwijs; en uit dat oogpunt beschouwd, is het zeer belangrijk. Na eenige algemeene bepalingen begint de Redenaar te spreken over de overeenstemming, die er tusschen de uiterlijke en innerlijke welsprekendheid behoort te bestaan met betrekking tot den persoon des sprekers zelven. Gelijk ieder schrijver zijnen eigen' stijl heeft, zoo heeft ook ieder redenaar zijne eigene voordragt. Deze opmerking is van meer belang, dan men oppervlakkig denkt. Het is, gelijk lulofs zegt, daaruit gereedelijk op te maken, quam ridiculos ii sese praebeant,

[p. 274]

qui in agendo non ad boni cujusquam declamatoris exemplum aliquantulum et quatenus naturalis ipsorum ratio id ferat, conformare sese studeant, sed qui naturam quasi furca expellentes, omnem istius hominis, quam tanquam exemplar sibi proposuerint, vultum, voces atque motus servili prorsus imitatione effingere conentur. Quod ego quidem imitatorum pecus non homines, sed simias agere dixerim. De Heer lulofs kent die naäpers waarschijnlijk vele onder zijne leerlingen, en van de kansels in ons vaderland heeft menige naäper van eenen met regt beroemden kanselredenaar zich in de laatste jaren laten hooren: Quam rem appellem dignissimam, quae ab omnibus, qui emunctae sint naris, exsibiletur.

Een ander punt van overeenstemming vindt de Hoogleeraar daarin, dat zoowel tot de uiterlijke, als tot de innerlijke welsprekendheid gaven der natuur, vereenigd met oefening en opleiding, worden gevorderd. Met regt dringt hij er op aan, dat deze laatste niet worde verwaarloosd, en toont, hoe zeer zij strekken kan, om datgene, wat de natuur weigerde of gebrekkig gaf, aan te vullen of te verbeteren, en hoe noodzakelijk tot eene goede uitvoering ook kennis, gevoel, beschaving enz. te achten zijn.

Zeer waar en behartigenswaardig is datgene, wat lulofs vervolgens aanwijst, van hoeveel belang het bij de uiterlijke voordragt zoowel, als ten aanzien van den stijl zelven is, dat men zijnen stand en de plaats, waar men spreekt, wel in het oog houde. Wij zouden het met hem menigen jongen predikant wel willen toeroepen: Orator sacer in actione sua sit gravior, modestior, severior. Ne affectuum turbine abripi se patiatur; ne immodicae frena laxet concitationi ne manuum artificia, ne digitorum persequatur argutias, ne crebriore utatur gestu. Quemadmodum in ejus stilo, sic in ejus pronuntiatione ardeant, ferveant quidem multa, sed ita, ut ardor semper gravitate temperetur et pia quadam verecundia. Hoe menigmalen wordt dit vergeten! Hoe vordert de wansmaak van velen tegenwoordig geweldigheid van voordragt, rustelooze bewegingen, onophoudelijke en drukke gebaren! Wacht u, wacht

[p. 275]

u, voor dien wansmaak, gij, die tot kanselredenaars geroepen wordt! Vergeet het niet, dat ernst en bezadigdheid zich altijd aan levendigheid van voordragt moeten paren, en dat gij, gelijk gij u in uwen stijl voor alles moet wachten, wat naar zoogenoemde coups de théatre zweemt en op het effect meer, dan op de waarheid berust, zoo ook daarbij alles moet vermijden, wat tooneelmatig is: non comoedum esse, ced oratorem volo, zegt quinctilianus teregt, en indien dit van iemand geldt, het geldt van den kanselredenaar.

Nadat de Redenaar heeft aangetoond, welk een groot verschil, ten aanzien van de voordragt, tijd, plaats en gelegenheid kunnen en behooren te maken, en heeft doen gevoelen, van hoeveel belang, ook voor de uiterlijke welsprekendheid, de bekende spreuk is: Pectus est, quod disertos facit, gaat hij voort, om aan te wijzen, dat de eigenschappen eener goede rede, zuiverheid, duidelijkheid en sierlijkheid, evenzeer vereischten zijn van iedere goede voordragt. Bij het behandelen der beide eerste punten berispt de Hoogleeraar met regt het provincialisme, dat zoo vele redenaars zich niet afwennen, en het te rad spreken, wat zoo velen jeugdige sprekers eigen is. Allen schoolmeesters (helaas, zoo dikwijls bedervers onzer schoone moederspraak!) mogen wij de volgende woorden ter behartiging aanbevelen: wij geven den zin daarom in het Hollandsch: Gelooft niet, dat men zijnen hoorders iedere letter als moet toerekenen en toetellen! Er is geen onaangenamer, geen gemaakter wijze van uitspraak, en waardoor meer alle bevalligheid en liefelijkheid wordt weggenomen, dan zulk eene, waarbij iedere letter wordt uitgesproken [men denke aan menschen, wenschen, gelijk men dat op de scholen zoo dikwijls hoort], of waarbij ook letters als van elkander worden gescheiden, die tot éénen klank behooren zamen te smelten, gelijk b.v. ng, nk en andere [men hoore b.v. krin-gen enz.] Tot de sierlijkheid, die evenzeer in voordragt als in stijl wordt gevorderd, rekent de Redenaar verscheidenheid of afwisseling, maar die met gelijkmatigheid behoort gepaard te gaan, en aangenaamheid en gepastheid. Daaruit vloeit ook voort,

[p. 276]

dat de pronuntiatio even als de oratio tripartita mag worden genoemd, en dat het waar is, eum omne tulisse punctum, qui et humilia subtiliter et magna graviter et mediocria temperate posset dicere. De Redenaar heldert dat met vele voorbeelden op, en past het toe op de vier onderscheidene deelen der rede: het exordium, de narratio, de probatio, en de per noratio, die, gelijk zij hunnen eigenaardigen stijl vorderen, ook eene daarmede overeenkomstige voordragt eischen.

Na hierover breedvoerig gehandeld te hebben, geeft de Redenaar nog verschillende wenken, b.v. het reciteren van verzen betreffende, waarin hij evenzeer het geheel voorbijzien van maat en rijm, als het zoogenoemde zingen, afkeurt, of ten aanzien van de ironie en hare uitdrukking door de voordragt zoowel, als door de woorden, of ten aanzien van de noodzakelijkheid, om altijd aan de wetten van het schoone en welstandige te gehoorzamen, en dus de natuur behoorlijk te wijzigen, enz.

Maar wij kunnen den Redenaar niet verder op den voet volgen. Datgene, wat wij van zijn stuk hebben medegedeeld, zal voorzeker kunnen strekken, om deszelfs belangrijkheid te doen zien. Wij wenschen het in handen van allen, die eenmaal als publieke sprekers hopen op te treden. Het worde een handboekje voor de Studenten aan onze Hoogescholen, en worde door hen ijverig bestudeerd! Wij danken den Hoogleeraar voor zijne belangrijke bijdrage ter bevordering van de schoone kunst der uiterlijke welsprekendheid.