Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Verklaring van het Stoomwerktuig, zijnde eene algemeen bevattelijke beschrijving van deszelfs onderscheidene deelen, zamenstelling en werking, opgehelderd door een aantal Platen en de benoodigde Tafels. Te Amsterdam, bij M. Schooneveld en Zoon. 1839. In gr. 8vo. VI, 97 bl. f 1-25.

De Schrijver van dit werkje zegt in de Voorrede, dat de uitgave van een bevattelijk boeksken, waarin het Stoomwerktuig duidelijk voor oogen gesteld en kortelijk verklaard wordt, zekerlijk een gunstig onthaal bij het Nederlandsche publiek vinden moet. Wij stemmen daarmede volkomen in, te meer daar wij dikmaals gelegenheid hadden op te merken, dat zelfs menschen uit den meer beschaafden stand weinig of geen denkbeeld van den aard en de werking der stoomwerktuigen in het algemeen hebben. Dit

[p. 242]

getuigen de gesprekken der reizigers aan boord der stoombooten; want, niettegenstaande het geheel of gedeeltelijk gemis van kennis, spreekt men toch over stoomwerktuigen, als over zaken, die onder het onmiddellijk bereik van ieders oordeel liggen. Dat men geen Geleerde behoeft te zijn, om eene oppervlakkige kennis der stoomwerktuigen te bezitten, leert ons de geschiedenis van het Stoomwerktuig zelve; de meeste verbeteringen toch hebben wij te danken aan menschen, die volstrekt geene wetenschappelijke opvoeding genoten hadden. Wij willen hiermede niet zeggen, dat men zonder de wis- en werktuigkunde eene volledige kennis der stoomwerktuigen verkrijgen kan, en hiertoe is dit werkje ook niet geschreven; het is zamengesteld voor het publiek, en uit dit oogpunt beschouwd, namen wij het met belangstelling in handen. Wij willen eerst kortelijk opgeven, wat het werkje ons aanbiedt, en daarna de behandeling der zaken nagaan.

Van § 1 tot § 12 vinden wij de uitzetting der ligchamen door de warmte, de thermometer, de wording van stoom uit water, de condensatie of verdikking des stooms, de drukking der dampkringslucht vrij kort behandeld. Met § 13 begint de Schrijver den stoom als beweegkracht toe te passen, en geeft vervolgens in § 17 tot § 19 eene beschrijving van het stoomwerktuig van newcomen. Na een kort woord over de spanning des stooms bij verhoogde temperatuur, vindt men eene beschrijving van een stoomwerktuig van lage drukking, waarin de voornaamste zamenstellende deelen afzonderlijk behandeld worden, waarmede tot § 44 wordt voortgegaan. Het overige gedeelte van het werkje bevat eene opgave van de berekening der kracht eens stoomwerktuigs in paardenkrachten, benevens een overzigt, op hoedanig eene wijze de volumen stoom, water en brandstof, tot den gang van het stoomwerktuig benoodigd, gevonden wordt; en eindelijk het voordeel, dat er in gelegen is, om den stoom door uitzetting te doen werken, en werktuigen van hooge drukking te bezigen; terwijl het geheel besloten wordt met eenige geschiedkundige aanteekeningen betrekkelijk de onderscheidene inrigtingen,

[p. 243]

die men van tijd tot tijd aan het stoomwerktuig gegeven heeft. Achter het werkje vindt men twee tafels, de lste de spanningskracht van stoom bij verschillende temperaturen opgevende, terwijl de 2de tafel de middellijn des zuigers, de lengte van den zuigerslag, het getal slagen in de minuut, en het noodige water en steenkolen per uur voor stoomwerktuigen van 1 tot 105 paardenkrachten aanwijst.

Kwam ons de opvolging der zaken geleidelijk voor, minder beviel ons de behandeling van sommige derzelve. In de eerste plaats hinderde het ons, dat men bij herhaling spreekt van oude ponden, Rijnlandsche voeten enz. Waarom, daar men voor het Nederlandsche publiek schrijft, geen Nederlandsche maten en gewigten opgegeven? Het is, wel is waar, eene ongelukkige gewoonte, om, over stoomwerktuigen sprekende, Engelsche maten te gebruiken; ja zelfs geeft men aan de Engelsche duimen in ons Vaderland wel eens den naam van Machine-duimen. Om dit te verdedigen, voert men aan, dat de stoomwerktuigen van Engelschen oorsprong, en de meeste praktische werken in de Engelsche taal geschreven zijn; verder, dat de werklieden aan die maten gewoon zijn: maar deze verdediging kan voor dit oppervlakkige werkje niet van toepassing wezen.

Om de drukking der lucht te bewijzen, neemt de Schrijver in § 8 eene buis van 36 voeten lang. Het is voorwaar geene kleinigheid, eene buis van 36 voeten lengte met water te vullen, en die dan zoo maar eens, aan den open' kant digt gehouden, om te keeren. Waarom niet liever kwik gebruikt? Dat zou met de geschiedenis van de buis van toricelli ook beter overeengekomen zijn.

De voorstelling in § 13, hoedanig door stoom de beweging eens zuigers kan geschieden, is niet duidelijk, dewijl niet opgegeven wordt, op welk eene wijze de lucht, die zich onder den zuiger bevindt, weggenomen wordt.

In § 22 vindt men de veiligheidsklep beschreven op eene wijze, die weinig strookt met de Koninklijke bepalingen, daaromtrent hier te lande vastgesteld. In de eerste plaats springen de stoomketels dadelijk, wanneer de stoom de benoodigde kracht te boven gaat? (dat is gelukkig zoo

[p. 244]

niet); maar gevaarlijker voor den reiziger is het, dat de bestuurder van het werktuig naar goedvinden de veiligheidsklep belasten kan. Een eerste vereischte van eene veiligheidsklep is, naar ons inzien, de onmogelijkheid, om dezelve meer te belasten. Daarenboven heeft men gewoonlijk twee veiligheidskleppen, waarvan de eene uit zichzelve werkt, en de andere tot afblazing des stooms door middel van een' hefboom onder het bereik van den bestuurder gelegen is.

Gaan wij verder, zoo vinden wij in § 37 de stoomschuiven beschreven. Wanneer de daarbij gevoegde figuren alleen moeten dienen, om een oppervlakkig denkbeeld te geven, hoedanig de stoom afwisselend onder en boven den zuiger gebragt wordt, dan hebben wij er vrede mede; maar dan moest de Schrijver niet over dezen vorm der stoomschuiven uitweiden, want zulke stoomschuiven, als wij hier beschreven vinden, zagen wij nooit; - wel vonden wij dezelfde figuren, even als de meeste andere in dit werkje voorkomende, in de Dictionnaire Technologique, doch niet vergezeld met zulk een' uitleg als wij hier lezen. Om des Schrijvers eigene woorden te bezigen, moeten wij tot ons leedwezen zeggen, dat de ziel van het werktuig niet best is. In de verdere behandeling en beschrijving van het stoomwerktuig misten wij wederom het middel, waardoor een luchtledig in het werktuig wordt daargesteld. Ook is het voor den ongeoefenden lezer lastig, dezelfde zaken onder verschillende namen te zien voorkomen, zoo als regulateur en gouverneur, luchtklep en veiligheidsklep, enz.

In § 45 vinden wij voor alle de tegenstanden vrij omtrent ⅓ gedeelte van het geheele vermogen opgegeven; wij zouden zeggen, voor kleine werktuigen omtrent de helft, voor grootere ⅖. Waarom de Schrijver andermaal in deze § zijne toevlugt tot de wiskunst neemt, hebben wij niet begrepen; doch dit is zeker, dat de regel, in § 46 opgegeven, geheel mis is. Dat de Schrijver dit zelf niet gezien heeft, verwondert ons te meer, daar wij in § 45 denzelfden regel anders uitgelegd vinden. Ongelukkig gaat men

[p. 245]

den regel op een voorbeeld toepassen, NB. om de zaak op te helderen. De zaak is er zoo duister door geworden, dat er geen touw aan vast te maken is. Aardig is het echter, dat, door het opeenstapelen van de eene fout op de andere, de verkregene uitkomst nog al wel is.

Het overige gedeelte van het werkje hebben wij slechts vlugtig doorgeloopen, om niet in verzoeking te komen van alles te hekelen. Het nuttige doel stond ons steeds voor den geest; wij moeten echter zeggen, dat hetgeen over het voordeel, van den stoom door uitzetting te doen werken, geschreven staat, of door den Schrijver niet goed begrepen, of niet goed gedrukt is; zie bl. 79 onderaan. Verder, dat stoom, op eenen hoogeren warmtegraad dan 212^o Fahr. gevormd, niet altijd stoom van hooge drukking is, en dat de stoomwerktuigen van hooge drukking wel degelijk voordeelen hebben. Van welk nut de uitvoerige tafel I voor het publiek zal zijn, begrijpen wij niet.

En wat zullen wij nu van het geheel zeggen? Het is een zeer oppervlakkig boekje, dat weinig oppervlakkige kennis over het Stoomwerktuig verspreiden zal. In één woord, wij gelooven, dat de Schrijver veel over stoomwerktuigen gelezen, maar weinig stoomwerktuigen gezien heeft.