Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Het einde der oude en het opkomen eener nieuwe wereld. Strooptogten door het gebied der Rationalisten. Door den Abbé Terson. Naar het Hoogduitsch. Te Groningen, bij J.H. Bolt. 1839. In gr. 8vo. 340 bl. f 3-:

Dit boek is, volgens eene aanteekening bl. 287, in Frankrijk als Tijdschrift in losse stukken uitgekomen, en van daar het afgebrokene in vorm en inhoud. Het is, volgens de Voorrede van den Vertaler, uit de Hoogduitsche overzetting overgebragt, om daaruit ook de aanhalingen uit Hoogduitsche en Fransche Schrijvers, waarmede deze verrijkt was, over te nemen: of het om deze reden is, dat het op den titel strooptogten door het gebied der Rationalisten genoemd wordt, of wel om hierdoor dien titel nog des te vreemder te maken en alzoo de aandacht des te meer te trekken, weet Rec. niet; maar wel, dat men bij het gemis van dezen buit even min zou verloren hebben, als bij de terughouding van geheel dit werk. Indien toch ons Tijdschrift eene rubriek had: Boeken, die niet behoorden vertaald of gedrukt te worden, dan zou hij geen oogenblik aarzelen, om dit boek er onder te plaatsen. Bevat het dan volstrekt niets goeds? o ja wel! maar dit is waarlijk niet zoo nieuw of belangrijk, dat men het, als onder eene menigte jammerlijk scheef en eenzijdig voorgestelde dingen

[p. 192]

bedolven, behoeft op te zoeken. Wil men voorbeelden van deze laatste, o! zij liggen overal talrijk voor de hand. - ‘God is,’ volgens bl. 39 en andere plaatsen, ‘het overeenstemmend geheelal, of het algemeene leven, of het oneindige bestaan,’ synoniem met de Natuur, bl. 48, met het leven, bl. 58: ziet daar dus het Pantheïsmus! - ‘Godsdienst is de kennis der overeenstemmende wetten, welke alle wezens en alle persoonlijkheden des algemeenen levens onder elkander vereenigen,’ bl. 36; en, volgens bl. 37, 8, moeten de woorden God en Godsdienst om des volks wille behouden worden. ‘Alle bestaande Godsdiensten vertegenwoordigen niets dan de waarheid van verledene tijden: - de menschheid heeft geen tempel meer, waarin men den waren God prijst,’ enz. (bl. 21, 22.) - De Christelijke Godsdienst. ‘Hare voorbeschikte zending is voleind, wijl ook zij tot het geheel der dingen behoort, die in ons tijdvak eindigen: - haar leerstelsel rust op een valsch grondbeginsel, en hare zedeleer is onvolkomen.’ (bl. 7.) Zij is ‘een Godsdienst der opoffering door verloochening van het verstand en van alle genietingen der wereld.’ (bl. 26.) ‘Nijverheid en handel zijn volgens het Christelijk begrip bloot werken des Satans.’ (bl. 134.) - Van christus wordt, ja, hier en daar veel goeds gezegd; maar bl. 53, 54 lezen wij: ‘Zonder twijfel bereidt zich alles op deze aarde tot de komst van eenen nieuwen even grooten Messias voor,’ enz. ‘hij zal God meer liefhebben, dan jezus christus Hem beminde, die slechts de geestelijke zijde des levens beminde, en deszelfs stoffelijke zijde met een' vloek belaadde’; (foei! welk een heiligschendende laster!!) ‘terwijl de nieuwe Messias alle schijngestalten des levens met gelijke warmte, met dezelfde levendige, dezelfde godsdienstige liefde zal leeren te beminnen.’ - ‘De geest der uitsluiting en onverdraagzaamheid ligt in het wezen des Christendoms,’ enz. (bl. 144, 5): en deze plaats levert ons het bewijs van wat op vele andere plaatsen van dit boek doorstraalt, dat de Schrijver het zuivere Christendom volstrekt niet kent, maar hetzelve met de scholastieke Theo-

[p. 193]

logie niet alleen, maar ook met het Catholicisme, en nog niet eens met het zuiverste en redelijkste, (welks opregte belijders wij achting toedragen) maar met het bigotste en meest Papistische en Jezuitsche verwart, en van daar ook onbepaald laag op de Bedienaars van de Godsdienst valt. - Zoo maakt hij zich ook meermalen aan verdraaijing der heilige Schrift, of aan hatelijke toespeling op dezelve schuldig; b.v. bl. 26: ‘Ieder Christen, die voorbedachtelijk een enkel artikel der Evangelische leer verwerpt, verwerpt de geheele wet. Jezus christus zeide: ‘Wie niet met mij is, die is tegen mij’: hij heeft het oog op jac. II:10 en marc. IX:40; maar hoe ongelukkig! op de eerste plaats wordt van geheel iets anders gesproken; op de tweede staat vlak het tegendeel. - Bl. 41: ‘God beware mij het Christelijk Evangelie te willen nabidden: Gehoorzaamt der over u gestelde Overheid, ook wanneer zij slecht is! Bij God, bij den God der vrijheid der volken, zulk eene taal is goddeloos!’ Men vergelijke I petr. II:18 en rom. XIII:1-5, en zie het onderscheid! - Bl. 56: ‘Ik kom niet, om u het zwaard te brengen, maar den vrede.’ Vergelijk matth. X:34! - De Volken. ‘Het stoffelijk welzijn is hunne dringendste behoefte: - de grootste beschavende kracht bestaat in de inrigting en de voortbrengselen der nijverheid’ (bl. 21.) - Op verscheidene plaatsen wordt van het volk zóó gesproken, alsof dit alleen de armen en de met de handen arbeidende klasse waren; maar is dit dan alleen het volk bij uitstek? zijn er dan onder de andere standen ook geen arbeidende menschen, ook geen lijders? - Zedelijkheid. ‘Alles, wat gewoonlijk met den naam van zonde, misdaad, ondeugd, ongeregtigheid en wanorde bestempeld wordt, verdient al deze benamingen slechts in eenen betrekkelijken zin.’ (bl. 84.) ‘Doet ieder, wat hem behaagt, d.i. volgt hij zijne roeping,’ (zijn dit synonieme spreekwijzen?) ‘dan moet noodwendig het lijden der menschheid en der enkele personen aanmerkelijk verminderd worden; alsdan zal de mensch waarlijk vrij zijn.’ (bl. 165.) - ‘Wetenschappen, liefde en nijverheid zijn de drievoudige uitdruk-

[p. 194]

king des levens,’ bl. 157; maar bl. 166 komt de kunst in plaats van de liefde; en waar blijft dan deze, waar de zedelijkheid? - ‘De oude zedeleer gaat in hare treurige gevolgtrekking zoo ver, dat zij getrouwde personen, wier band zij onverbrekelijk verklaart, wederzijdsche liefde ten pligt maakt. Kunnen dan een man en eene vrouw, wijl zij elkander thans beminnen, daarom ook beloven, dat zij elkander altijd beminnen zullen?’ (bl. 283.) - ‘Egoismus is niets anders dan zichzelven boven alles te beminnen: wie kan of mag dit den menschen verbieden of ten kwade duiden?’ (bl. 174.) - Van een toekomstig leven vindt men in dit boek met geen woord gerept; ja bl. 175 schijnt het met eene magtspreuk weggeredeneerd, en althans liever de eigenliefde als drangreden tot het goede aangeprezen, en bl. 217 en volgg. die toekomst ten minste als vrij problematiek gesteld te worden.

Rec. zou nog veel meer staaltjes van zulke fraaijigheden kunnen aanwijzen; maar hij meent genoeg gezegd te hebben, om te doen zien, dat het goede, ofschoon niet nieuwe, 't welk hij niet ontkent hier en daar in dit boek voorhanden te zijn, zoo zeer onder het slechte bedolven, het bezadigde en het overdrevene, het ware en het valsche, het wezenlijke en het hersenschimmige zoo onder elkander vermengd en verward is, dat het de moeite niet zou beloonen, er zich tot schifting en scheiding langer mede op te houden: en wat de man eindelijk dan nog met zijn einde der oude en opkomen eener nieuwe wereld bedoelt, en van waar, van wien, op welke gronden en door welke middelen hij dit verwacht, dit is door al zijn geschrijf ons niet gebleken. Hoe dit produkt, tegen welks gedreigde voortzetting wij, in naam des Christendoms en des gezonden verstands, ernstig protesteren, in ons verlicht en godsdienstig Vaderland eenen Vertaler en Drukker vond, kunnen wij ter naauwernood begrijpen.