Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Bergen op Zoom in 1747. Door A.J. de Wilde. II Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1839. In gr. 8vo. 581 bl. f 5-30.

De Schrijver van dit werk werd in het bezit gesteld van een handschrift, een allernaauwkeurigst dagverhaal bevattende van alle gebeurtenissen, welke gedurende het bekende beleg van Bergen op Zoom, in het op den titel genoemde jaar, plaats vonden, en opgesteld door iemand, die, dagelijks aan het huis van den Prins van hessen philipstal, Gouverneur der vesting, verkeerende, door zijne betrekking, meer dan eenig ander, de gelegenheid hiertoe had. Ofschoon wij voor ons, (aangenomen dat ook dit geene fictie zij,) wel hadden gewenscht, dat de Schrijver had kunnen goedvinden, dit handschrift, hetwelk eene kostbare bron voor de geschiedenis van dien tijd moet zijn, zoo als het was, in het licht te doen verschijnen, liever dan van hetzelve gebruik te maken tot de vervaardiging van eenen roman, zoo verhoogt het echter de waarde van het hier geleverde verhaal, dat alle bijzonderheden in hetzelve, op het beleg en de overrompeling der vesting betrekking hebbende, ook de namen der officieren en andere personen, historisch zijn.

De roman is zoo ongezocht en natuurlijk met de ware geschiedenis verbonden en ineengeweven, dat, ware de gebeurtenis zelve niet zoo bekend, het moeijelijk te onderscheiden zou zijn, wat geschiedkundig waar en wat verdicht is. Zelfs gelooven wij, dat het werk er ook, wat het onderhoudende betreft, weinig door zou verloren hebben, indien de Schrijver, in zijnen waarlijk aangenamen trant en goeden stijl, er zich bij bepaald had, om het genoemde beleg geschiedkundig voor te stellen. Maar, daar het nu eenmaal een teeken van onzen tijd is, dat die meer dan vroegere tijden vruchtbaar is in geschiedkundige romans, en dat zulke verhalen in den smaak vallen, kunnen wij het den Schrijver niet ten kwade duiden, dat hij dezen vorm gekozen heeft,

[p. 131]

vooral daar zijn werk onder de goeden in die soort mag gerangschikt worden. De zeden, gewoonten, wijze van denken en leefwijze, die vóór ongeveer eene eeuw in ons vaderland heerschende waren, worden er op eene levendige wijze voorgesteld. Moge ook den beoefenaar der vaderlandsche geschiedenis de afloop van het hoofdonderwerp des verhaals vooraf bekend zijn, zoo weet de Schrijver de belangstelling in het lot ook der verdichte personen, die hier voorkomen, zoo zeer op te wekken, dat het verhaal tot aan het einde toe den leeslust aangenaam bezig houdt.

Geven wij, wat den vorm betreft, waarin de Schrijver zijn werk gegoten heeft, toe aan den heerschenden smaak, minder zijn wij daartoe gezind in ons oordeel over de onheilspellende cassandra, de zenuwachtige louize fernay, die het verraad en het bloedbad, welke de stad zouden treffen, met bepaalde aanwijzing van personen zou voorspeld hebben. Wij hooren zoo iets niet gaarne, zelfs niet in eenen roman. In een' roman als de onderhavige wordt het al ligt gehouden voor eene op waarheid gegronde overlevering. Bij vele menschen, die zich zeer beleedigd zouden achten, indien men hen niet voor hoog verlicht hield, die dit bewijzen door hunne gesprekken te doorspekken met woorden, welken zij uit allerlei natuurphilosophien ontleend hebben, en die medelijdend de schouders ophalen, wanneer zij het woord Openbaring en Profeet hooren, die samuël voor eenen bedrieger, maar integendeel het vrouwtje van Endor voor eene clairvoyante houden, merken wij tegenwoordig eene zekere geneigdheid op, om aan verschillende sympathiën de rol over te laten, die vroeger door de astrologie en andere hersenschimmen vervuld is. Ook beviel ons minder het soldatengesprek van den oppasser des gesneuvelden Kolonels lewe met zijne kameraden. Zulk een overgang van de treurigheid, die den braven dienaar bij de begrafenis van zijnen edelen Heer in eene doodelijke bezwijming op diens graf doet nederstorten, tot den troost, dat men voor zijnen meester bij diens komst in den hemel het geweer wel zal presenteren, is onnatuurlijk, en - de Heer de wilde vergeve het ons - profaan tevens. - Was den Schrijver het gedenkschrift van den Predikant jansen onbekend? Wij gelooven dit bijna, omdat daaruit nog eene en andere bijzonderheid gelegenheid zou gegeven hebben tot verlevendiging van het tafereel. Zoo had, onder anderen, de onbaatzuchtigheid van pierre gos-

[p. 132]

selier, den redder van genoemden Predikant, verdiend uitvoeriger vermeld te worden, dan hier slechts met een enkel woord geschied is. Maar dit zijn geringe uitzonderingen op het over 't geheel zeer gunstige oordeel, hetwelk wij over het werk vellen. Om den lezer niet van het genoegen der trapswijze ontknooping te berooven, zullen wij geene schets van het verhaal geven, maar bevelen liever de lezing, vooral ook dewijl het werk eene zeer goede zedelijke strekking heeft, onzen landgenooten aan, vertrouwende dat zij het niet onvoldaan uit de handen zullen leggen. Een fraai vignet, voorstellende een gezigt op Bergen op Zoom en de inkomst van een schip in de haven dier stad, versiert den titel der beide Deelen. Waarom niet voor het tweede Deel een ander geplaatst? Doch, beter één goed vignet, dan tien slechte.