Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Radboud de Tweede, Koning van Friesland, Treurspel, door Mr. A. van Halmel, jr. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1839. In gr. 8vo. X, 80 en 8 bl. f 1-25.

Na eene korte, doch belangrijke Voorrede, betrekkelijk de hier behandelde geschiedenis, en de onderstelling, waarop het stuk, gelijk het bewerkt is, rust, vinden wij hier eene opgaaf der veranderingen en uitlatingen, die door Heeren Commissarissen van den Stads Schouwburg te Amsterdam voor de vertooning aldaar verlangd zijn. Dit voorwerk wordt door het stuk zelve, gelijk het door den Dichter vervaardigd is, vervangen. De afzonderlijk gepagineerde acht laatste bladzijden behelzen eenige aanteekeningen ter toelichting.

Het verheugt ons, dat de Dichter ons in staat heeft gesteld, zijn eigen onverminkt opstel te vergelijken met de wijzigingen, die men voor de vertooning daarin begeerd heeft; vooreerst, dewijl wij daardoor een aantal heerlijke regels lezen, die wij zouden gemist hebben, indien ons alleen het stuk ware geleverd, zoo als het gespeeld is; gelijk wij eveneens niet zouden weten, hoe het eigenlijk is opgevoerd, zoo wij alleen de oorspronkelijke bewerking des Auteurs hadden. Ten tweede, omdat wij nu zelven kunnen toetsen, in hoe verre de besnoeijing, welke dit Treurspel ondergaan heeft, gepast mag worden genoemd.

Wat de onderdrukking van eenige, op zichzelve krachtige, dichtregels, bl. 16 en 20, betreft, wij hebben er vrede meê.

[p. 124]

Zonder den zamenhang te schenden, kunnen zij gemist worden; en zeker, schoon een Heiden het zegt, zou het den Roomschgezinden aanschouwer gestooten hebben, vooral hetgeen voorkomt op bl. 20. De onderdrukking van eenige verzen op bl. 37 schijnt ons geheel in het belang van het stuk. Hetgeen Forteman nu tot Almede gezegd heeft, was haar voor het oogenblik voldoende, en al het overige was reeds aan de toeschouwers bekend. De besnoeijing van Radboud's rede op bl. 40 schijnt ons noodeloos. Hetgeen hij dáár bij den Auteur zeide, had men den Heidenschen Koning gerust op het tooneel kunnen doen zeggen. Doch, daar Heeren Commissarissen zoo naauwlettend zijn geweest op alles, wat, om leerstellige redenen, dezen of genen zou hebben kunnen ergeren, verwondert het ons, dat zij de volgende regels, die de aanschouweressen, van welke gezindheid ook, wegens het onkiesche der vergelijkingen, moeten gehinderd hebben, onveranderd hebben gelaten op bl. 43:

Kampe, om een witte vaarse, een driftig stierenpaar;
Bevechten, diep in 't woud, twee leeuwen vrij elkaâr,
Om 't ongestoord bezit der bronstige leeuwinne;
Geen Koning stelt, o knaap, het voorwerp zijner minne
Op 't punt van zijn geweer; 't verneêrde haar en mij.

Het weglaten van de 14 eerste verzen op bl. 42 was wel noodzakelijk: die uitweiding over 's Pausen magt is te regt door Heeren Commissarissen onvoegzaam op het tooneel gevonden. Hoe veel schoons eenige der op het tooneel verzwegene regels bl. 53 en 54 hebben mogen, die geloofsverdediging van Radboud ten voordeele des Heidendoms, en vooral de volgende woorden van den Christenpriester Ludger, konden niet wel worden gedoogd:

Dat Wezen is 't alleen, 't welk eens zich openbaarde
Aan 't menschdom, in Zijn Zoon, met Zijnen Vader één
En één met 's Vaders Geest, der Christnen God alleen.

Het heeft wel iets van het zoogenaamd Athanasiaansche geloofsformulier; en die hooge Dogmatiek is buitendien niet eens regt dichterlijk; daartoe is zij te duister en te afgetrokken.

Wat nu de besnoeijing der langdurige rede van Graaf Diederijk, en van het verdere gesprek bij de ontknooping, aan-

[p. 125]

gaat; in het algemeen achten wij ook deze bekorting goed. De toeschouwer verlangt den voortgang, de beslissing; en nu juist zou er weder zoo breedvoerig worden uitgeweid. Als één persoon zoo lang aan het woord is, wordt het ook moeijelijk voor de andere spelers om acteur te blijven. Maar echter schijnt ons hier het snoeimes wat te sterk gebezigd, en gaarne hadden wij de aanstelling van den eersten Potestaat van Friesland en de aankondiging van zijn te voltrekken huwelijk met Almede, op de eene of andere wijze, in het stuk gezien.

Onder het lezen maakten wij voorts de volgende aanmerkingen op sommige verzen:

Het rijm van standvastigheid op stijfhoofdigheid, bl. 25, is af te keuren.

Op bl. 28 hindert ons de opeenstapeling van eenlettergrepigen in het vers: ‘Licht heeft men hem u als een wreedaard afgemaald.’ Om den regel dragelijk te maken, moet men wel aandachtig zijn te lezen: ‘Licht heeft men hém | u als een wréédaard áfgemaald,’ met de rust na hem, waarop een sterke klemtoon; de drie volgende monosyllaben vlugtig, en dan weder de nadruk op wréédaard.

Bl. 49 vraagt Radboud: Hoe is het met Almede? Dit is veel te plat voor den Treurspelstijl.

Laas voor helaas! op bl. 52, kon ons niet bevallen.

De karakters, vooral van Radboud, Almede, Forteman en Ludger, schijnen ons goed geteekend en volgehouden. De hoofdpersoon Radboud inzonderheid komt voortreffelijk uit.

Gang, verwikkeling en ontknooping zijn goed, en het geheel is een regelmatig bewerkt Treurspel, waar het op onderscheidene plaatsen niet ontbreekt aan stoute en beeldrijke poëzij. Onderscheidene tooneelen doen ons huiveren, en wekken ons medelijden met hen, die al hun levensgeluk met verwoesting bedreigd zien. Radboud is belangstelling en ontzag inboezemend bij zijnen val; men ziet met mededoogen zijnen dood, en zou bijna wenschen, dat hij had gezegevierd, indien niet zijn ondergang het eenige middel van redding voor Forteman, Almede en Ludger ware geweest. Naar ons inzien is de Radboud de Tweede derhalve, in weerwil van deze en gene leemten, in het algemeen een welgeslaagd stuk, dat eenen Dichter, als den Heer van halmael, reeds door zoo veel vroegeren tooneelarbeid gunstig bekend, niet onwaardig is.