Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Geschiedenis der Hervorming in de Zestiende Eeuw; door J.H. Merle d'Aubigné. Uit het Fransch vertaald. IIde Deel. Te Rotterdam, bij van der Meer en Verbruggen. In gr. 8vo. 575 bl. f 5-:

Door de voortzetting dezes werks vindt Ref. zich op nieuw versterkt in zijn oordeel, dat hij over hetzelve bij herhaling uitgebragt heeft, (Vaderl. Letteroef. voor 1838, N^o. VII, bl. 273-277, en voor 1839, N^o. III, bl. 97, 98) en hij wil dus tijd en ruimte besparen, om daarover niet op nieuw noodeloos uit te weiden. Genoeg zij het te zeggen, dat men in dit tweede Deel vinden kan, vooreerst, bl. 1-387, het vervolg van de Geschiedenis der Hervorming in Duitschland door luther, tot aan zijne wegvoering naar den Wartburg, dus nog steeds met die groote en zeer in kleine persoonlijke bijzonderheden loopende uitvoerigheid, welke Ref., om ter laatst aangehaalder plaatse aangevoerde reden, gemeend heeft te moeten afkeuren. - De overige inhoud van dit Deel, bl. 387-575, is de Hervorming van Zwitserland, door zwingli tot stand gebragt, die hier met dezelfde breedsprakigheid begint beschreven te worden, en

[p. 60]

loopt tot aan de verbanning van zwingli's vriend, oswald myconius, in 1522.

Ook over de denkwijze des Schrijvers ten aanzien van sommige punten, die desgelijks in dit gedeelte des werks doorstraalt, en waarmede Ref. zich niet altijd vereenigen kan, heeft hij te voren zijne gedachten geuit, en vindt zich op nieuw daarin bevestigd. Zoo is het ook met de noten des Vertalers: op die, welke ter historische opheldering dienen, stelt hij den meesten prijs: met deszelfs beschouwingen en uitlatingen over sommige zaken kan hij niet instemmen, b.v. waar hij bl. 25 zegt, dat ‘de Hervorming niet luther's, maar Gods werk was;’ dat ‘luther er door eene hoogere, onzigtbare magt als tegen wil en dank toe werd aangevuurd, ja meêgevoerd;’ want waar is er in de Rede, het Bijbelwoord of de Geschiedenis grond, om den mensch dus tot eene machine te maken? - Waartoe dient voor Nederlanders (want de Heer le roy vertaalde immers dit werk uit het Fransch voor zijne landgenooten?) de uitval op bl. 135, 6: ‘Deze woorden van luther zijn niet minder toepasselijk, wanneer op de Universiteiten de Schrift niet meer gebruikt wordt, gelijk de Hervormers dezelve gebruikten, maar de kunst daar onderwezen wordt,’ (hoort! hoort!) ‘om de Schrift te verdraaijen, en van haren eenvoudigen klaren zin te berooven.’ Waar zijn in Nederland die Universiteiten? waarom ze dan niet bij name genoemd niet slechts, maar ook het beweerde met daadzaken bewezen? of zoo niet, waarom dan door zulke woorden kwaad zaad van achterdocht en veroordeeling gestrooid? - Men zie ook deszelfs zonderlinge manier van redeneren over de uitlegkunde des Bijbels, bl. 175, 6, alsof dezelve niet noodig ware. Zoo is het ook met 's Mans klagten over den tegenwoordigen staat der Protestantsche Kerk, nu zijdelings, dan meer regtstreeks, zoo als bl. 139, 154, 209, 217, 360, 555, 564 en elders; van welke onbepaald en ongegrond aangehevene klaagtoonen Ref. de nuttigheid niet kan inzien, en met welker beantwoording hij niet noodig vindt zich op te houden. - Men leze dus dit werk en de daarbij gevoegde

[p. 61]

aanteekeningen met oordeel des onderscheids, en doe zijn nut met het goede, dat men er vindt!