Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Octavius, of beantwoording van eenige gewigtige vragen, over den grond en het wezen des Christelijken geloofs. Eene stem uit de Gemeente. Met een Voorberigt van Dr. August hahn. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1839. In gr. 8vo. VII en 49 bl. f :-80.

Waarom dit boekje octavius heet, blijkt volstrekt niet, of het moest zijn naar den octavius van minucius felix; maar dat was immers een Apologeticon voor de Christelijke Godsdienst, en dit is het tegenwoordige in het geheel niet. Het is, volgens het Voorberigt van Dr. hahn, te Breslau, opgesteld door een' leek van geachten naam en hoogen stand, maar die onbekend wil blijven. De vragen, die daarin voorgesteld worden, zijn de volgende: I. Is het wel denkbaar, dat er eene op menschelijke rede gebouwde Godsdienst bestaan kan, die aan de wezenlijke vereischten eener Godsdienst kan voldoen? II. Maar hoe ver reikt nu toch onze rede ter ontdekking van het bovenzinnelijke en geestelijke? III. Komt ook wel onze menschelijke rede met het in de Heilige Schrift zoo duidelijk en klaar verkondigde Evangelium in tegenspraak? IV. Is ook het geopenbaarde woord van God

[p. 5]

in de Heilige Schrift voor velerlei uitlegging vatbaar? V. Kan eene van God geopenbaarde Godsdienst volmaakbaar zijn? VI. Wat moet ik doen, om zalig te worden? - Of alle deze vragen den grond en het wezen des Christelijken geloofs raken, zou men nog al kunnen betwijfelen: althans men kan, meent Rec., zeer goeden grond voor zijn Christelijk geloof hebben, zonder dat men zich met de meer speculatieve 1ste, 2de en 5de vraag bezig houdt, of daaromtrent in het zekere is. - Waarom het in de eerste vraag gestelde niet denkbaar zoude zijn, is Rec. uit de beantwoording niet duidelijk geworden; want de zoogenoemde Natuurlijke Godsdienst of Godsdienst der Rede is immers bestaanbaar, waar en wezenlijk, al behoudt zij hare onvolkomenheden, die zij door nadere openbaring der Godheid zou wenschen aangevuld te zien. Tot ‘de wezenlijke vereischten eener Godsdienst, die nut stichten zal,’ rekent de Schrijver zekerheid in onderwijs, vermaning en troost: in zeker opzigt zeer goed; maar kan zij dan geen nut stichten, wanneer zij die zekerheid niet op alle punten geven kan? En wat is het dan eigenlijk, dat de Schrijver ter ontkenning van zijne vraag aanvoert? Eeniglijk het verschil der Wijsgeeren ter zake van Godsdienst, en de hierdoor ontstaande behoefte aan eene stellige Goddelijke Openbaring. In zoo verre zeer goed; maar hoe is hiermede de vraag beantwoord? - Te ver gaat hij ook bij de beantwoording der tweede vraag, waar hij stelt, maar niet bewijst, dat ‘onze rede zoo ver niet reikt, om God en onze betrekking tot Hem en zijnen heiligen wil te ontdekken.’ De vraag is immers niet, of zij er verre genoeg in komen, maar of zij er iets van ontdekken kan; en is dit niet reeds veel, al is het niet zoo veel, als met behulp van het nader geopenbaarde Godswoord? - Beter zegt hij bij de derde vraag: ‘Als wij onze rede, overeenkomstig hare bestemming, daartoe gebruiken, om de wijsheid en doelmatigheid der leer, die wij eens als van God geopenbaard erkennen,’ (maar welk erkennen dan toch ook op goede redelijke gronden zal moeten steunen, zou Rec. er bijvoegen,) ‘te onderzoeken, dan zal alle

[p. 6]

strijdigheid van onze rede tegen deze leer ophouden.’ Wanneer hij vervolgens de leer der verzoening, als niet met de rede strijdig, tracht te verdedigen, had hij er vooral wel mogen bijvoegen, dat sommige menschelijke opvattingen van die leer zekerlijk met de rede strijdig zijn, maar dat zulks de oorspronkelijke en zuivere Bijbelleer zelve niet treft. Verder lost hij hier ook nog vrij doehnatig eene bedenking op, genomen uit de onheilen, die het Christendom gezegd wordt aangeregt te hebben. Eindelijk geeft hij een zeker betoog, waarin de overeenstemming tusschen Openbaring en Rede uit de oogpunten van liefde en vatbaarheid voor zaligheid niet ongepast aangetoond wordt. - Bij de vierde vraag is de man minder op zijn grondgebied: hadde hij Bijbel en Woord van God, meer en minder noodzakelijke dingen, in den eersten voorkomende, beter onderscheiden, zijn antwoord, hoewel het een en ander goeds bevattende, zou hier en daar anders hebben kunnen gewijzigd zijn. - Zoo is het ook met zijne beantwoording der vijfde vraag, die hij onbepaald schijnt te ontkennen, en zelfs met eene andere te verwarren, namelijk met deze: ‘Kan eene van Godgeopenbaarde Godsdienst door menschen vervormd en hervormd worden?’ Zoo als de zijne letterlijk luidt: ‘Kan zij volmaakbaar zijn?’ zou men ze zeer goed bevestigend kunnen beantwoorden; want was niet de Israëlitische Godsdienst van God geopenbaard? en was zij echter niet volmaakbaar, hoewel zij naar den tijd betrekkelijk volmaakt genoemd kon worden? ja, is zij niet werkelijk volmaakt door de Christelijke? Zou men ook deze laatste niet in zekeren zin volmaakbaar kunnen noemen, in zooverre zij (om nu niet van de mogelijkheid eener nog meerdere Goddelijke Openbaring in abstracto te spreken) de kiem in zich zou kunnen bevatten van nog dieper doordringende kennis, waartoe zij de menschelijke rede bij verloop van tijden zou vermogen op te leiden? - Het antwoord, eindelijk, op de zesde vraag bevat gewone goede dingen, maar op zekeren bij sommigen geliefden toon van gemoedelijkheid gestemd, waarbij de Heiland weleens als 't ware alleen

[p. 7]

op den voorgrond staat en de gedachte aan God verdrongen wordt, hetwelk Rec. niet zoo zuiver Bijbelsch voorkomt. - In korte woorden komt Rec^s. oordeel hierop neder: Op des Schrijvers redeneringen zou hier nog al wat af te dingen, dáár nog al wat bij te voegen en te wijzigen zijn; maar het geheel draagt op zijne wijze de blijken van diepe overtuiging van en hooge belangstelling in de Goddelijke zaak des Christendoms, als eene zaak niet alleen van beschouwende kennis, maar ook van ernstige betrachting.