Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

[p. 1]

Boekbeschouwing.

Godsdienstig Huisboek voor Israëliten, vrij bewerkt naar het Hoogduitsch door S. Susan. Te Nijmegen, bij D.J. Haspels. 1839. In gr. 8vo. XVI en 304 bl. f 2-50.

Alles, wat tot verlichting, beschaving en godsdienstige veredeling der onder de Christenen wonende Israëliten verstrekken kan, bijzonder ook hetgene, dat tot zulk een einde uit hunnen eigen boezem doelmatig voortkomt, moet elken menschenvriend en Christen gewis verblijden; en in dit opzigt kondigen wij het bovenstaande Godsdienstig Handboek met genoegen aan. Volgens het Voorberigt is het oorspronkelijke daarvan het werk van zekeren Duitschen Geleerde johlson, ‘dat in korten tijd reeds een' derden druk mogt beleven, bevattende, onder den titel van Lieder religiös-moralischen Inhalts, eene reeks der verhevenste overdenkingen over de dierbaarste belangen van den mensch.’ - In hoeverre dit Godsdienstig Huisboek naar dat oorspronkelijke vrij bewerkt is, gelijk op den titel staat, kan Ref., bij gebrek van het genoemde Duitsche werk en bij het stilzwijgen des Vertalers, niet zeggen. - Om die zelfde reden weet hij ook niet, of johlson alles, wat er in voorkomt, als werk van eigen maaksel uitgegeven heeft; maar dit weet hij, dat er verscheidene stukken van andere Schrijvers, zonder eenige aanwijzing hiervan, en met weglating, zoo er iets kenmerkend Christelijks in mogt zijn, in gevonden worden; zoo als b.v. bl. 7, 8: ‘De Heer is God en niemand meer,’ enz. uit het Hoogduitsch overgenomen in de Evangelische Gezangen der Nederlandsche Hervormden, Gez. 4; - bl. 8, 9: ‘Oneindige! dien geen tijd binnen zijne grenzen bepaalt,’ enz. uit munter; (Evang. Gez. 6); - bl. 14: ‘God is mijn lied,’ uit gellert: ‘Gott ist mein lied,’ u.s.w. (Evang. Gez.

[p. 2]

16); - bl. 20, 21, job XXVIII, met verkorting; - bl. 22: ‘Hoe groot is de goedheid des Almagtigen,’ enz. uit gellert: ‘Wie gross ist des Almächtigen güte,’ u.s.w. (Evang. Gez. 12); - bl. 58, 59, grootendeels uit psalm XIX:8-15; - bl. 67, 68, voor een gedeelte naar munter, waarnaar ook Evang. Gez. 7; - bl. 85, v.o., en bl. 86, psalmXCI nagenoeg; - bl. 172, 3: ‘Denk aan den dood in uwe vrolijke dagen,’ enz. uit gellert's lied, getiteld: Beständige Erinnerung des Todes; - bl. 228, 9, N. 5, deszelfden Morgengesang; - bl. 238, 9: ‘Prijst God, die ons de lente gaf,’ enz. uit het Bremer Luthersch Gezangboek overgenomen in Evang. Gez. 163; - bl. 246, 7: ‘Reeds zendt gij den herfst, o God!’ enz. uit munter (Evang. Gez. 165.) Behalve deze stellig bekende stukken, meent Ref. ook nog verscheidene andere oude kennissen ontmoet te hebben, maar die hij niet zoo terstond wist t'huis te brengen, en die hij dus liefst in het midden wil laten. - Om bovengemelde redenen is het hem ook onbekend, of het Hoogduitsche werk van johlson werkelijk in dichtmaat, dan wel, gelijk deze vertaling, in proza geschreven is, dat in verscheidene stukken althans tot het dichterlijke opklimt, ja waarlijk poëzij is, maar ook weder in vele andere tot het eenvoudig proza nederdaalt, en hierdoor den stijl van dit boek zeer ongelijk maakt, hetwelk welligt niet alleen door de verschillende onderwerpen, maar ook door de overneming uit verschillende Schrijvers veroorzaakt is.

Hoe nu dit een en ander ook zij, de inhoud van dit boek is zeer stichtelijk, en kan zoowel door Christenen, als door Israëliten gelezen worden. Volgens eenen vooraan geplaatsten inhoud, bevat het, in zeven hoofdstukken, die in verscheidene rubrieken verdeeld zijn, waarvan elk wederom eenige afzonderlijke stukjes over hetzelfde onderwerp bevat, beschouwingen over God, den mensch, de pligten jegens God, onszelven en onzen evennaasten, voor ouders, voor de jeugd en de school, en eindelijk op verschillende tijdperken en omstandigheden in ons

[p. 3]

leven. Bij het eerste hoofdstuk had uit het tweede het Woord Gods, en uit het derde de alwetendheid en alomtegenwoordigheid, de heiligheid, trouw en regtvaardigheid, en de Voorzienigheid en het bestuur (dit behoort immers tot de Voorzienigheid?) van God kunnen ingevoegd worden. - Bij de pligten, hetzij omtrent onszelven of omtrent anderen, mist Ref. hier ongaarne de kuischheid. De pligten omtrent onzen naasten komen hem voor het schraalst behandeld te zijn, en daarbij verscheidene te ontbreken: de inhoud van het zesde hoofdstuk, voor ouders, jeugd en school, had daaronder ook zeer gemakkelijk kunnen betrokken worden. Het zevende bevat beschouwingen bij de afwisseling van dagen, jaargetijden en weder, bij algemeene rampen en voordeelen, bij Israëlitische rust- en feestdagen, en bij ettelijke huiselijke aangelegenheden.

De Schrijver blijkt een aanhanger van het zuivere Mozaïsmus te zijn, een belijder niet alleen van den eenigen waarachtigen God, maar ook van deszelfs Woord-openbaring, en had als zoodanig misschien nog meer partij van de Schriften des Ouden Verbonds kunnen trekken. - Opmerkelijk is het, dat de hoop der onsterfelijkheid en der toekomstige gelukzaligheid hier bijna op elke bladzijde sterker uitkomt, dan het in eenen Israëliet, die alleen de Schriften van mozes en de Profeten eerbiedigt, te verwachten was. Zouden hem ook, zonder dat hij het zelf bemerkt heeft, zijdelings eenige stralen van de zon der geregtigheid, die in Bethlehem opgegaan is, beschenen hebben? Slechts ééne plaats is er in dit werk, waar hij zijne verwachting, dat deze nog eens voor Israel dagen zal, in deze woorden belijdt, bl. 283: ‘Dat de Algoede, wiens doen aan geen tijd onderworpen is, bij wien duizend jaren gelijk een dag zijn, eenmaal het gelukkige tijdstip, het rijk van den gezalfden Messias, zal doen geboren worden, waarop de veredeling der menschheid zoo zal voortgaan en slagen, dat alle bewoners der aarde, door den geest der liefde bezield, in ongestoorde rust en broederlijke eendragt zullen leven, dat de hartstogten bij

[p. 4]

hen geen' ingang meer zullen vinden, (?) maar dat allen waarheid en deugd met een rein hart zullen oefenen, en den waren, eenigen God eenstemmig erkennen en vereeren.’ Nu, heil zij hem, die in dit en andere opzigten toont niet verre te zijn van het Koningrijk Gods!

De form, waarin dit alles voorgedragen wordt, is zeer verschillend. Het zijn lofzeggingen, toespraken, gebeden tot God, alleenspraken, overdenkingen, beschouwingen, vermaningen, opwekkingen, vertroostingen, tot anderen gerigt, enz. Door deze verscheidenheid is voor aangename en nuttige afwisseling zeer goed gezorgd; en daar ook de typographische uitvoering goed is, wil Ref. het ook van deze beide zijden gaarne aanprijzen.