Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

Het Hartzgebergte en de Rijnstroom. Reisverhalen, genomen uit de Aanteekeningen van Mr. A.L. Wichers en Dr. W. Gleuns, Jr. Iste Deel. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1839. In gr. 8vo. 354 Bl. f 4-30.
Volksverhalen en Legenden, aan de Rijnoevers verzameld. Medegedeeld door Mr. C.P.E. Robidé van der Aa. Iste Deel. Te Arnhem, bij I.A. Nijhoff. 1839. In gr. 8vo. 282 Bl. f 2-90.

‘Twee verschillende reizen,’ zoo berigten de Schrijvers van N^o. 1, ‘door twee gezelschappen in de jaren 1836 en 1837 gedaan, hebben aanleiding gegeven tot de aanteekeningen, waaruit wij dit werkje hebben zamengesteld. Beide gezelschappen kozen eene onderscheidene reiswijze; het eerste meest met rijtuig, het laatste meest te voet. Beide wijzen gaven natuurlijk aanleiding tot opmerkingen van onderscheiden aard, en soms ook tot de keuze van eenen anderen weg.’ Met zeer veel smaak en oordeel hebben de Schrijvers beide reisverhalen tot één geheel gebragt, en slechts het begin der reis wordt van de rijtuig- en voetreizigers afzonderlijk verhaald. Naar Hanover kwamen de eersten over de Nieuweschans, Leer, Oldenburg en Bremen; de laatsten over Assen, Koevorden, Bentheim en Osnabrück. Van Hanover ging de reis op Hildesheim, van waar zij, niet langs den kortsten weg, regt toe over Goslar, maar naar laatstgenoemde over Brunswijk en Wolfenbüttel togen. Het Hartzgebergte was een voornaam punt in het reisplan, en werd dan ook naauwkeurig bereisd en beschouwd. Op den befaamden Bloksberg troffen zij het uitstekend met weder en helderheid. Zij vertrokken over Wernigerode, Clausthal, Osterode enz. naar Göttingen, waar wij hen bij het einde van dit Deel laten.

Ons oordeel over deze reisbeschrijving kan niet anders dan gunstig zijn. Was het voorname oogmerk der uitgave, ‘om

[p. 700]

dezulken, die een soortgelijk uitstapje mogten willen ondernemen, zoo mogelijk door inlichtingen van eenig nut te zijn;’ het komt ons voor, dat dit doel niet beter bereikt kon worden. Zij geven toch de reisroute van plaats tot plaats op, vermelden het bezienswaardige onderweg en in steden, wijzen de beste en gemakkelijkste manier, om hier of daar te komen, met naauwkeurigheid aan, en laten zelfs hier en daar de vraag naar sommige onkosten niet onbeantwoord. Meer kan men redelijkerwijze van eenen gids op reis niet verlangen. Doch onze Schrijvers zouden dat alles, wat wij daar noemden, hebben kunnen geven, en echter een voor den gewonen lezer allervervelendst boek in de wereld zenden. Zij hebben dat niet gedaan. Hunne beschrijvingen zijn onderhoudend, en bezitten bij de naauwkeurigheid (zoover Rec., die de streken van den Hartz alleen van lezen en hooren zeggen kent, oordeelen kan) ook de verdienste van levendigheid. Zij hadden niet noodig gehad, zich te verontschuldigen, ‘de stoute natuurtooneelen, die zij aanschouwden, niet juist en naar waarde te hebben beschreven.’ In zooverre de schoonheden der natuur, in sommige streken als met verkwistende hand uitgestrooid, onwederstaanbaar werkende op het gemoed van den gevoeligen mensch, door trotschheid hier, door bevalligheid daar, bij elken voetstap nieuwe Goddelijke schoonheden aanbiedende, zoodat het oog niet weet, wat het eerst te beschouwen, en het hart onwillekeurig zich verheft tot Dien, die deze aarde zoo heerlijk maakte, - in zooverre dit met geene mogelijkheid beschreven kan, maar volstrektelijk moet gezien en ondervonden worden, hebben onze Schrijvers gelijk; maar dit spreekt van zelf. In zooverre echter de heldere verbeelding, om zich het opgemerkte levendig voor te stellen, geholpen door de bekwaamheid, om in eenen levendigen, aangenamen stijl den indruk terug te geven, dien het beschouwde gemaakt heeft, den reisbeschrijver vormt, hebben de Heeren wichers en gleuns alle aanspraak op de dankbaarheid hunner landgenooten, dat zij hun nader hekend hebben gemaakt met heerlijke, maar minder, dan b.v. de Rijn-oevers, bezochte streken. Vier steendrukplaten versieren het, zich ook door een zindelijk voorkomen aanbevelend boek.

Van eenen geheel anderen aard, maar toch naauw met rei zen in verband staande, is N^o. 2. Men weet, hoe verbazend rijk de Rijn-oevers zijn aan volksvertellingen en legen-

[p. 701]

den. Alfred reumont verzamelde de voornaamste derzelven onder den titel: Rheinlands Sagen, Geschichten und Legenden. Het onderhavige werk is daarvan eene vrije vertolking. Niet alle hier voorkomende vertellingen zijn even belangrijk. Ook hebben sommige, o.a. De Hoofdkerk en de Loosberg te Aken, juist op de Rijn-oevers geene bepaalde betrekking. Doch zoo wiskunstig naauw moet men het ook niet uitpluizen. Dr. karl simrock, met wien Rec. dezen zomer te Bonn, en daardoor ook met zijn aanstonds te noemen werkje, eene hoogst aangename kennis maakte, gaf in dichtmaat de voornaamste Rheinsage uit, deels Balladen van hemzelven, deels van andere Duitsche Dichters, die hem, ook nog na het in 't licht zenden der eerste uitgave, met bijdragen tot verrijking der sedert verschenen tweede in staat stelden. En deze begint ook met eene Ballade, de bekende geschiedenis van het vrouwtje van Stavoren ten onderwerp hebbende. Dat die stad niet aan den Rijn ligt, hinderde ons evenmin daar, als hetzelfde hier van Aken.

Wij lazen dit boek bijna geheel op de stoombooten op den heerlijken Rijn, voor zoo verre het gezigt van zijne Goddelijk schoone oevers ons hetzelve niet deed nederleggen. Dat is het land van Sagen en poëzij! Wij lazen dan ook met genoegen. Maar, in wat vorm het ook ware, zouden wij niet alles, waarin die trotsche en wonderschoone landstreken, in welke Rec. onlangs met zooveel verrukking vertoefde, slechts genoemd worden, aangenaam vinden?

De gewone lezer vindt hier eene onderhoudende lectuur, en schilder en dichter geene ongeschikte onderwerpen ter behandeling. De aanteekeningen verhoogen de waarde van dit werkje.